Электр таъминоти ва электр тармоšлари

 
 
Шиналар химояси. Айланиб ўтувчи шина уловчи (бириктирувчи ва секцияли узгичлардаги химоя)
. 
3.2.118. Электростанция ва подстанцияларни 110 кВ ва ундан юқори бўлган йиғма шиналари учун реле ҳимоясини 
алоҳида ускуналари қуйидагилар учун кўзда тутилган бўлиши керак: 
1.
иккита шиналар системаоари учун (иккиламчи шиналар системаси, бир яримта схема ва бошқалар) ва якка 
секциялаштирилган шиналар системаси учун; 
2.
агар бириктирилган (қўшимча уланган элементларни химоясини таъсири натижасида 3.2.108. да
келтирилганларига ўхшаш бўлган шиналардаги шикастланишларни узиб қўйиш хамда ушбу шиналарни таъминлайдиган 
шахобчалар бўлса секциялаштирилган якка шиналар системаси учун. 
3.2.119. Электростанция ва подстанцияларни 35 кВли йиғма шиналари учун қуйидагилар учун ҳида ускуналари 
қуйидагилар учун реле ҳимоясини алоҳида ускуналари кўзда тутилган бўлиши керак:
3.2.107 да келтирилган шартлар бўйича; 
шиналарни иккита системаси ёки секцияси учун агар шиналарни уловчи (секциялаштириувчи) узгичларга ўрнатилган 
ёки ушбу шиналарни таъминлаётган элементларга ўрнатилган ҳимояни ажратишлар истеъмолчиларни таъминлашда 
ишончлилик талабларини қондирмаса (АҚУ ва ЗАҚ ускуналарни таъминлайдиган имкониятларни ҳисобга олган холда). 
3.2.120. 35 кВ ва ундан юқори бўлган электростанция ва подстанцияларни йиғма шиналаринг ҳимояси сифатида одатда 
шиналар системасига ёки секциясига бириктирилган (уланган) қамраб олувчи сабр вақтисиз дифференция ток химояси кўзда 

---

189 
тутилиши лозим. Ҳимоя, ўткинчи ва номутаносибликни (нобаланс) барқарор токларига созланмаган (масалан, тўйинувчи 
токлар трансформатори орқали уланган реле, тормозловчи (секинлашритувчи реле) махсус ток релеси ёрдамида амалга 
оширилиши лозим. 
Агар 500 кВли трансформатор (автотрансформатор) биттадан кўп узгич орқали уланган бўлса ошиновкалар учун 
диференциал ток ҳимояси кўзда тутилган бўлиши керак. 
3.2.121. 35 кВ ва ундан юқори бўлган электростанция ва подстанцияларни битта узгичли шиналарини иккита 
системасидаги бириктирилган элементлари учун дифференциал токли ҳимоя белгиланган элементлар учун тақсимланадиган 
қилиб кўзда тутилган бўлиши керак. 
110 кВ ва ундан юқори шиналарни ҳимоясида белгиланган тақсимланишни улашларни бир системадан бошқасига 
ўтганда айрим қисмларида қайта тақсимланиш имкониятини хам кўзда тутилган бўлиши керак. 
3.2.122. 3.2.120. ва 3.2.121. ларда кўрсатилган дифференциал ҳимоя, токлар трансформаторларини иккиламчи 
занжирдаги носозликларни назорат қилувчи қурилмалар қилиб, ҳамда ҳимояни ишдан сабр вақти ва сигналга амал қилувчи 
қилувчи қилиб бажарилган бўлиши керак. 
3.2.123. Электростанцияларни 6-10 кВ ли секциялаштирилган шиналар учун иккибосқичли тўлиқ бўлмаган 
дифференциал ҳимоя кўзда тутилган бўлиб, уни биринчи босқичи ток ва кучланиш бўйича ток кесилиши ёки дистанцион 
(масофадан) химоя кўринида қилиб, иккинчиси эса максимал ток ҳимояси сифатида қилиб кўзда тутилган бўлиши керак. 
Ҳимоя таъминловчи элементларини ва ўз мақсадлари учун трансформаторларини узилишига ишлайдиган бўлиши керак.
Ҳимоя иккинчи босқичи кўрсатилгандек бажарилган бўлса ва таъминланаётган реактивлашган тармоқни (генератор 
кучланиши шиналарда юклама катта, линияни (тармоқни) таъминланаётган узгичлар реактордан кейин ўрнатилган) 
охиридаги ҚТга керакли сезувчанликни таъминланаётган бўлса, у ҳолда уни реактор занжирига ўрнатиладиган кучланишни 
улайдиган ёки уламайдиган алоҳида максимал ток комплект (йиғмаси) кўринишида бажариш керак бўлади; ______узиб 
қўйишда бундай комплектларни ((йиғмаларни) ишлаши ҚТ да ишлаб кетувчи қўшимча ускуна ёрдамида назорат қилиниши 
керак. 
Бунда секция узгичида ушбу узгич узиб қўйилганда ишга тушадиган (реактор ва узгич ўртасидаги шикастланишини 
бартараф қилишга мўлжалланган) ҳимоя кўзда тутилган бўлиши керак. Таъминловчи элементларни бир қисми захирадаги 
шиналар системасига ўтказилганда элементларни белгиланган тақсимланишни бажарадиган тўлиқ бўлмаган шиналарни 
дифференциал химояси кўзда тутилган бўлиши керак. 
Агар таъминловчи элементларни тақсимланиши билан боғлиқ бўлган иш режалари тез-тез бўлиб турса, у ҳолда 
генератордан ташқари барча элементларга ўрнатилагн алоҳида масофадан ҳимоя кўзда тутилиши мумкин. 
3.2.124. Генераторларни қуввати 12 МВт ва ундан кичик бўлган электростанцияларни 6-10 кВли секциялаштирилган 
шиналари учун махсус ҳимоя кўзда тутилмаган бўлиши учун махсус ҳимоя кўзда тутилган бўлиши мумкин; бунда 
шиналардаги ҚТлар генераторларни максимал ток ҳимояси ёрдамида бартараф қилинади. 
3.2.125. Пасайтирувчи подстанциялардаги 6-10 кВли якка секциялаштирилган ва иккита (икки каррали) шиналар 
системасида махсус реле ҳимояси ускунасини одатда ўрнатилмайди, аммо трансформаторларни ташқи ҚТдан ҳимояловчи
ҳамда секцияли ёки шиналарни уловчи узгичларни ҳимояси ёрдамида амалга оширилади. Кучли подстанцияларда ҳимояни 
сезувчанлигини ошириш ва ҳимоятаъсирини тезлаштириш мақсадида ҳимояни таъминловчи элементларни токларини 
йиғиндисига уланган ни қўллашга рухсат этилади. Агар подстанцияларни шиналаридан чиқиб кетувчи линияларида 
реакторлар бўлса, ҳимояни электростанцияларни ҳимояси каби қилиб бажаришга рухсат этилади. 
3.2.126. Шиналарни дифференциал ҳимоялаш ушбу шиналардан чиқиб кетувчи бирикмаларни ҳимоя лаш учун 
ўрнатилган узгичларда токлар трансформаторлари бўлса, у ҳолда узгичлардаги шикастланишаларни ушбу ҳимоя таъсир 
худудида қолдириш учун узгични турли томонларида жойлаштирилган токлар трансформаторларидан фойдаланиш керак. 
Агар узгичлар ўрнатилган токлар трансформаторига эга бўлмасалар, у ҳолда иқтисод қилиш мақсадида узгичларни 
фақат бир томонда кўчма токлар трансформаторлари кўзда тутилган бўлиши керак ва уларни имконияти борича шиналарини
дифференциал ҳимояси худудига кирадиган қилиб жойлаштириш керак бўлади. Бунда элементлари белгиланиб 
тақсимланадиган иккиламчи (икки каррали) шиналар системасини ҳимоялашда шиналарни бириктирувчи узгичлар 
занжиридаги токлар трансформаторларини иккита ўзаклари ишлатилиши кўзда тутилган бўлиши керак. 
Алоҳида масофали ҳимоя қўлланилганда эса шина ҳимояси сифатида ушбу ҳимояни секция узгични занжиридаги 
токлар трансформаторлари шиналар секцияси билан реактив орасига ўрнатилган бўлиши керак. 
3.2.127. Шиналар ҳимояси шундай бажарилган бўлиши керакки, секция ёки системадаги шикастланишлар синаб 
кўрилганда система (секцияларни) узиб қўйилишини сабр вақтисиз танловчанлиги таъминланиши лозим. 
3.2.128. 110 кВ ва ундан юқори бўлган айланиб ўтиш (айланма) узгичларда, шиналарни (секцияларни) уловчи узгичлар 
бўлганда (шиналарга бириктирилган ихтиёрий элементларни узгичларини ва токлар трансформаторлари химоясини 
текшириш ва таъмирлашда ишлатиладиган) қуйидаги ҳимоялар кўзда тутилиши керак: 
- уч босқичли масофали ҳимоя ва кўп фазали ҚТдан ток келиши; 
- заминланишда нолинчи кетма-кетликдаги йўналтирилган токли тўрт босқичли ҳимоя. 
Бундай шиналарни (секцияларни) уловчи узгичларда ҳимоя кўзда тутилган бўлиши лозим. (УРОВ бўлмаганда ёки у 
узиб қўйилганда ёки шинилар химояси ишламаганда) шиналар системасини ёки секциясини ажратишда ишлатиладиган, 
ҳамда масофадан захираланишни самарадорлигини ошириш учун) кўп фазали ҚТдан икки босқичли токли ҳимоя 
заминланишдан нолинчи кетма-кетликдаги уч босқичли токли ҳимоя. 
Масофадан захираланиш самарадорлигини ошириш мақсадида керак бўлса шиналарни (секцияларга) уловчи узгичларда 
мураккаб химояларни ўрнатиш мумкин. 
Айланиб ўтувчи (айланма) вазифасини бажаришга мўлжалланган 110 кВ ва ундан юқори бўлган шина (секция) уловчи 
узгичларда, алоҳида бажарилган шина (секция) уловчи узгичлардаги каби ҳимоя кўзда тутилган бўлиши керак. 
110 кВ ва ундан юқори бўлган линияларни тезкор асосий ҳимояларни айланиб ўтиш (айланма) узгичларга ўтказилиши 
кўзда тутилишига рухсат этилади. 
Шиналарни (секцияларни) бирлаштирувчи 6-35 кВли узгичларда кўп фазали қисқа туташувчан икки босқичли токдан 
ҳимоя кўзда тутилган бўлиши керак. 
3.2.129. Линия ҳимоясини текшириш ишлатиладиган махсус ҳимоя панелини (таҳтасини) айланиб ўтиш (айланма) 
узгичи бўлмаган электрик брикмалар схемаларда (масалан, тўртбурчак, бир ярим схема в.ҳ.) кўзда тутилиши лозим; бундай 
ҳимоя панелини (тахтасини) алоҳида, асосан ҳимояси бўлмаган 220 кВ ли; 500 кВли линияларда кўзда тутилган бўлиши 
керак. Электрик бирлаштириш схемалари узгичли линия занжирларида «кўприкча» ва «кўпбурчак» ли бўлганда, агар линия 

---

190 
ҳимоясини текширганда ундаги шикастланишларни қўйилаётган талабларга мос равишда нисбатан содда воситалар билан 
бартараф этишни техник жиҳатдан имконияти бўлмаса, алоҳида асосий ҳимояга эга бўлмаган 110 кВли линиялар учун 
алоҳида ҳимоя панелини (тахтасини) кўзда тутишга рухсат этилади.