Elektr mexanikasi va texnologiyalari

8.6-rasm. Yulduz zanjirga ulangan qisqa tutashgan nosinxron dvigatel generatordek ishlaganda va to’xtagandagi olingan o’lchovlar chizig’i.

Egri chiziqlarga qarab qanday xulosa qilish mumkin?

Sinxron tezlikdan baland bo’lganda aylanish momenti manfiy bo’ladi, tezlik bilan aylanish momentining mahsuli ham manfiyga aylanadi va shuning uchun 4-kvadrantda mashina generatordek ishlaydi. Noldan baland diapazondagi tezlikda aylanish momenti musbat bo’ladi, lekin sinxron tezlikdan oshmaydi, sababi tezlik bilan aylanish momentining mahsuli hisoblanadi. 1-kvadrantda mashina dvigateldek ishlaydi. Noldan past diapazondagi tezlikda aylanish momenti musbat bo’ladi, lekin tezlik bilan aylanish moment mahsuli manfiy bo’ladi. 2-kvadrantda mashina generatordek ishlaydi (to’xtaydigan tezlik).

8.1.2 Qisqa tutashgan nosinxron dvigatel reaktiv quvvatining kompensatsiyasi

8.1.1-rasmda ko’rsatilgandek, tajriba o’tkaziladigan zanjirga uchta 2 F kondensatordan tuzilgan kompensatsiyalovchi kondensatorlarni qo’shing:

8.1.1-rasm. Qisqa tutashgan nosinxron dvigatel reaktiv quvvatini kompensatsiyalash (mashina bilan kompensatsiyalovchi kondensatorlar yulduz zanjirga ulangan)

Kompensatsiyalanmaydigan tajribada aylanish moment yuklanishini o’lchaganga va natijasini me’yorlashtirib ko’rsatganga o’xshab, sinalayotgan ob’ekt aylanish moment ko’rsatgichi T_N, act va I_N, act nominal tok aylanish moment yuklanishini o’lchashga kerak bo’ladi. Buning uchun «Samaradorlik va xususiyatni topish» bo’limida yozilgan ma’lumotni ishlatasiz

Sinaladigan ob’ektning nominal ko’rsatgichlari

,

Bu o’lchovga CBM 10 dasturi kerak bo’lmaydi, aylanish momenti qanday bo’lishi boshqarish blokida belgilab qo’yiladi. «Aylanish momentni nazorat qilish» usulida quyidagi aylanish moment yuklanishlarini ketma-ket kiritib qo’ying va qisqa tutashgan rotor toki bilan quvvat koeffisientini o’lchang.

T / TN, act	0.0	0.1	0.2	0.3	0.4	0.5	0.6	0.7
T / Nm	0.00	0.18	0.35	0.53	0.71	0.89	1.06	1.24
I / A	0.28	0.28	0.30	0.32	0.35	0.38	0.42	0.46
I / IN, act	0.34	0.34	0.36	0.39	0.43	0.46	0.51	0.56
cos 	0.48	0.70	0.81	0.84	0.86	0.89	0.93	0.95
T / TN, act	0.8	0.9	1.0	1.1	1.2	1.3	1.4	1.5
T / Nm	1.42	1.59	1.77	1.95	2.12	2.30	2.48	2.66
I / A	0.51	0.56	0.61	0.67	0.74	0.79	0.87	0.96
I / IN, act	0.62	0.68	0.74	0.82	0.90	0.96	1.06	1.17
cos 	0.97	0.98	0.98	0.98	0.98	0.98	0.98	0.98

8.1.1-jadval. Qisqa tutashgan nosinxron dvigatel reaktiv quvvati kompensatsiyalanishining o’lchangan ko’rsatgichlari.

Qisqa tutashgan nosinxron va kompensatsiyalanmaydigan dvigatelning tok kuchi va quvvat koeffisienti «Samaradorlikni topish va xususiyatlarni yozib qo’yish» bo’limida berilgan. Aylanish moment yuklanishiga bog’liq bo’lgan tok va quvvat koeffisienti egri chiziqlarini kompensatsiya bilan va kompensatsiyasiz, meyorlashgan chizmada ko’rsating:

8.1.1-rasm. Qisqa tutashgan rotorda kompensatsiyaning tokka va quvvat koeffisientiga ta’siri.

kompensatsiya yo’q I / A, cos  I / A, cos  kompensatsiya bor

Chiziqda ko’rsatilgan tokka va quvvat koeffisientiga qarab nima deyish mumkin?

Past yuklanish diapazonida kompensatsiyalaydigan mashina hosil qiladigan tok kompensatsiyalamaydigan mashina hosil qiladiganining yarmidan kam bo’ladi. Ko’proq yuklanish bilan ishlaganda ham kompensatsiya qilinmaganining 70-80 foizini tashkil qiladi. Kompensatsiyaning quvvat koeffisientiga ta’siri ayniqsa ko’proq bilinadi: nominal aylanish momentining 40 foyiziga yetganda bu ko’rsatgich 0,9 bo’ladi, so’ng deyarli 1 gacha ko’tariladi.

Tajriba ishi 8: Uch fazali qisqa tutashgan rotorli asinxron motorning ish xarakteristikalarini tekshirish

Samaradorlik topish va xususiyatlarini yozib olish

Jihozlar ro’yxati:

Soni	№	Nomi
1	732 26	"SW" qisqa tutashgan nosinxron dvigatel
1	731 989	mashinani sinaydigan tizim
1	728 421	elektr mashinalarni kompyuterda tahlil qiladigan CBM 10 dasturi, V.5
1	745 561	elektrdan uzadigan tugma
1	732 14	dvigatelni himoya qilib o’chiradigan tugma,1 ... 1.6 A
1	726 75	FCCB qo’yilgan uch fazali elektr bilan ta’minlaydigan blok
1	731 57	qutbni almashtirgich, ajralgan o’ramalar
1	731 06	mufta
1	731 08	mufta qobig’i
1	500 59	10 dona xavfsiz ulagich, qora
1	500 591	10 dona xavfsiz ulagich, yashil/sariq
1	500 851	tajriba o’tkzashiga ishlatiladigan 32 ta xavfsiz kabel
1	500 852	tajriba o’tkazishga ishlatiladigan 10 ta xavfsiz kabel, yashil/sariq
2	727 10	RMS o’lchagich
1	727 12	quvvat koeffisientini o’lchagich

RMS o’lchagich o’rniga ishlatsa bo’ladigan boshqa asboblar:

1 voltmetr 0 ... 400 V
1 ampermetr 0 ... 1 A
1 ampermetr 0 ... 2.5 A



9.2.1-rasm. Xususiyatlarini yozib olganda bloklarining joylashishi

6.2.2-rasmda ko’rsatilgandek qilib zanjirini to’g’rilab qo’ying.

9.2.2-rasm. O’ramasi ajralgan qisqa tutashgan nosinxron dvigatel xususiyatlarini yozib olganda zinjirining o’tkazilishi.

6.2.1-jadvalga zavod yorlig’idagi ko’rsatgichlarni yozib qo’ying.

Nominal kuchlanishi VN:	400 V
Nominal tok IN (kam tezlik):	0.6 A
Nominal tok IN (ko’p tezlik):	0.7 A
Nominal quvvat koeffisienti N (kam tezlik):	0.71
Nominal quvvat koeffisienti N (ko’p tezlik):	0.72
Nominal tezlik nN (kam tezlik):	880 ayl/daqiqa
Nominal tezlik nN (ko’p tezlik):	1390 ayl/daqiqa
Nominal quvvat PN (kam tezlik):	110 W
Nominal quvvat PN (ko’p tezlik):	200 W

9.2.1-rasm. Sinaladigan mashinaning nominal ko’rsatgichlari

Oldin mashina kam tezlikda qanday ishlashini ko’ramiz.

 tenglmasini ishlatib yuqoridagi raqamlardan mashinaning nominal aylanish momentini chiqaring.

P 2N = 110 W agar  nN = 880 ayl/daqiqa  

Mashinani bo’sh tezlashtiring, ikkita faza o’rtasidagi kuchlanishni o’lchang (ishlab chiqaruvchi ko’rsatgichlari bilan solishtirish mumkin bo’lishi uchun bu kuchlanish zavod yorlig’idagi ko’rsatgichga mos bo’lishi kerak).

Endi yuqoridagi aylanish moment yuklanishini boshqarish blokiga yozib qo’ying («aylanish momentini o’zgatirish holati» da bajariladi) va tezlikni o’lchang. Aylanish momenti bilan tezlikdan haqiqiy chiqayotgan quvvatni hisoblab chiqaring. Hisoblab chiqarilgan ko’ratgichni mashina nominal ko’rsatgichlari bilan solishtiring. Zarur bo’lsa boshqarish blokida aylanish moment yuklanishini bir oz to’g’rilab qo’ying, so’ng yangi tezlikda chiqayotgan quvvat qanchaligini hisoblang. Nominal ishlash nuqtasiga yetguncha, ya’ni mashina nominal tezligiga yetib ishlaguncha, boshqarish blokida aylanish momentini o’zgartirib turing.

Shunday ishlayotganda ikkita faza o’rtasidagi faza kuchlanishini, fazadagi tokni va cos quvvat koeffisientini o’lchang. Haqiqiy ko’ratgichni zavod yorlig’ida yozilgan ko’rsatgichdan ajratish uchun yoniga «act» deb yozib qo’yiladi.

, ob/min, , ,

Qo’shimcha nazorat:

dan mashinaning chiqishdagi quvvatini toping.

Samaradorlik – chiqishdagi quvvatning kirishdagi quvvatga nisbati bo’ladi:

Zavod yorlig’idagi nominal ko’rsatgichlardan nazariy kutiladigan samaradorlikni hisoblab chiqaring, so’ng o’lchovda tasdiqlangan haqiqiy samaradorlikni chiqaring:

,

Ikkita ko’rsatgichni solishtiring.

Haqiqiy samaradorlik zavod yorlig’idagi ma’lumotdan hisoblab chiqarilganidan ko’proq bo’layapti. 2-bobda ko’rsatilgan IEC 60034-1 standartiga ko’ra samaradorlikning yuqoriga og’ishi cheklanmaydi.

Shu standartning o’zi quvvat koeffisientining og’ishi quyidagi formula bilan hisoblab chiqarilgandan kam bo’lmasligi kerakligini belgilab qo’yadi: .

Shuning uchun quvvat koeffisienti kamida 0.71 - 0.048 = 0.662 bo’lishi kerak.

O’lchangan ko’rsatgichlar esa (0.60) bu raqam ruxsat etilganidan ko’proq bo’lganini ko’rsatayapti.

Sirg’alish nominal sirg’alishning ±30% dan ko’p bo’lmasligi kerak. Nominal sirg’alish:

Haqiqiy sirg’alish 8.4 % bilan 15.6 % o’rtasida o’zgarib turadi.

O’lchangan ko’rsatgich:

O’lchovdan bildikki, og’ish ruxsat etilganidan ko’payib ketgan.

Yuqorida olingan sinalgan ob’ektning nominal ko’rsatgichi aylanish moment yuklanish ko’rsatgichlarini me’yorlashgan ko’rinishda yozib olish va berishga kerak bo’ladi. 5.2.3-jadvalda nisbiy ko’rsatgich deb olinadigan va tajribada qo’llanadigan yuklanish ko’rsatgichlari berilgan. Nominal aylanish momenti T_N, act sinalayotgan ob’ekt uchun etalon ko’rsatgich hisoblanadi. Shundan kelib chiqib oldin Nm aylanish moment yuklanishini hisoblab chiqaring, so’ng uni jadvalga yozib qo’ying.

Endi shu yuklanish moment kuchlanishlarini bitta-bitta boshqarish blokiga kiritib qo’yib n tezlik qanchaligini, I tokni va cos  quvvat koeffisientini o’lchang. So’ng P1 kirish quvvati bilan P2 chiqish quvvatining absolyut va nisbiy ko’rsatgichlarini hisoblab chiqaring, yuqoridagi formula bilan samaradorlikni toping. Hisoblab chiqarilgan ko’rsatgichlarni jadvalga yozib qo’ying (tezlik ko’rsatgichi n_r ishlagandagi aylanish tezligiga nisbatan olinadi):

	T / TN, act	0.0	0.1	0.2	0.3	0.4	0.5	0.6	0.7
	T / Nm	0.00	0.11	0.23	0.34	0.46	0.57	0.68	0.80
o’lchangan	n / ob/min	993	987	981	975	968	961	955	948
	I / A	0.63	0.62	0.62	0.61	0.61	0.61	0.61	0.61
	cos 	0.36	0.39	0.41	0.44	0.46	0.48	0.50	0.52
hisoblangan	n / nr	0.993	0.987	0.981	0.975	0.968	0.961	0.955	0.948
	I / IN, act	1.02	1.00	1.00	0.98	0.98	0.98	0.98	0.98
	P1 / W	157.1	167.5	176.1	186.0	194.4	202.9	211.3	219.8
	P1 / P2, N	1.43	1.52	1.60	1.69	1.77	1.84	1.92	2.00
	P2 / W	0.0	11.8	23.4	34.9	46.2	57.4	68.4	79.2
	P2 / P2, N	0.00	0.11	0.21	0.32	0.42	0.52	0.62	0.72
		0.00	0.07	0.13	0.19	0.24	0.28	0.32	0.36
	T / TN, act	0.8	0.9	1.0	1.1	1.2	1.3	1.4	1.5
	T / Nm	0.91	1.03	1.14	1.25	1.37	1.48	1.60	1.71
o’lchangan	n / ob/min	938	930	922	910	893	877	852	820
	I / A	0.61	0.62	0.62	0.63	0.65	0.67	0.69	0.73
	cos 	0.55	0.57	0.60	0.63	0.66	0.70	0.74	0.79
hisoblangan	n / nr	0.938	0.930	0.922	0.910	0.893	0.877	0.852	0.820
	I / IN, act	0.98	1.00	1.00	1.02	1.05	1.08	1.11	1.18
	P1 / W	232.4	244.8	257.7	275.0	297.2	324.9	353.8	399.6
	P1 / P2, N	2.11	2.23	2.34	2.50	2.70	2.95	3.22	3.63
	P2 / W	89.6	99.9	110.1	119.5	127.9	136.1	142.4	146.8
	P2 / P2, N	0.81	0.91	1.00	1.09	1.16	1.24	1.29	1.33
		0.39	0.41	0.43	0.43	0.43	0.42	0.40	0.37