Elektr mashinalari va tortuv transformatolari-elektr harakat tarkibidagi asosiy elektr jihozlari xisoblanadi

1.2 Tortuv motorlarining nominal va chegaraviy kattaliklari.
Tortuv elektr motorlari o’zgaruvchan rejimda ishlaganligiga qaramasdan, ularni xisoblashda va umumiy baxolashda reglamentlashtirilgan nominal ish rejimi o’rnitilgan. Bu rejimga nominal kattaliklar mos keladi: quvvat, kuchlanish, tok, aylanish chastotasi, aylanuvchi moment va boshqalar.

EXT tortuv elektr motorlari uchun ikki nominal ish rejimi ko’zda tutilgan: o’zoq dovomli (doiymiy) va soatli.

Tortuv motorini o’zoq dovomli (doymiy) ish rejimi- bu rejimda yakor yoki rotor yuklamasining eng yuqori tokiga chegaralanmagan vaqt davomida uning chulg’amlarida nominal kuchlanish va shamollatish bo’lganda, mos holda ruhsat etilgan tempiraturadan oshmaydigan rejimdir. O’zoq davomli rejimda tok bilan sinashda, mashina qisimlarining ruhsat etilgan tempiraturasiga amalda sinash boshlangandan keyin 4-6 soat o’tgach erishiladi.

Soatli rejim - уakor yoki rotorning eng yuqori toki bilan amalda sovuq xolatdan ish boshlanadi va 1 soat ichida nominal qo’zg’atish kuchlanishi va shamollatish bilan bu rejimga mos keladigan kattaliklar halotlarini o’rganishdan iborat. Motor chulg’amlarining temperaturasi ruhsat etilgan tempiraturadan oshib ketmaydi.

Tortuv motorlarning kattaliklari ko’qifikatsion sinash jarayonida tanlanadi va o’zoq davomli va soatli rejimlarga mos keladi. Bu kattaliklar mos holda qo’ydagicha belgilanadi: toklar va I_c, kuvvat va P_s, aylanish chastotasi va n_{c ,} xamda F.I.K. va kabi belgilanadi.

Mashinaning nominal parametrlari uning pasportida, texnik pasportida va boshqa texnik xujjatlarda keltiriladi. Elektrovozlar tortuv elektr motorlari uchun o’zoq davomli rejim, elektr poezdlar motorlari uchun esa soatli rejim xisoblangan rejim xisoblanadi.

O’zgarmas tok elektr harakat tarkibi motorlari tok qabul qilgich yordamida kuchlanishga ketma-ket ulanadi, ya’ni uning kontakt tizimiga U_c kuchlanish beriladi. Bu kuchlanishning nominal qiymati hamdustlik davlatlari yo’llarida U_cnom = 3 kV ga teng.

Motor chulg’amlari uchlaridagi nominal kuchlanish.

Bunda n_mmin -ketma-ket ulangan tortuv elektr motorlarining soni, ko’p hollarda ikki yoki turtta bo’ladi.

U_c kuchlanishi mashinalar korpusiga nisbatan tok o’tkazuvchi qisimlarning izolyatsiyasi sinfini aniqlaydi. U_knom motor chulg’amlari uchlaridagi kuchlanishi esa –uning elektromagnit tizimlari parametlarini aniqlaydi. O’zgartirish qurilmalaridan ta’minlanadigan tortuv elektr motorlari uchun (o’zgaruvchan tok elektr harakat tarkibida) U_k nom kuchlanishi U_c nom kuchlanishga bog’liq bo’lmagan holda texnik-iqtisodiy muloxazalarga asosan tanlanadi. Ko’pincha “bir omli motor” printsipidan foydalaniladi, bunda

v a

Bunda -F.I.K ning nominal qiymati

U_c kuchlanishi stabil holda bo’ladi, uning eng yuqori chegaraviy qiymati temir yo’lni texnik ekspluatatsiya qilish qoydalari asosida reglamentlanadi.

O’zgarmas tok elektr harakat tarkibi tortuv motorlari uchun U_cmax=4000 B va U_kmax=2000 B bo’ladi. O’zgaruvchan tok elektr harakat tarkibi tortuv motorlari uchun

U_nmax =(1,35-1,45) U_knom bo’ladi.

Tortuv motori nominal rejimlarining toki va quvvatlarining o’zaro nisbati shu motorning sovush intensivligiga bog’liq bo’ladi va u shamollatish koeffitsienti deb ataladi


Shamollatish qancha intensiv bo’lsa K_sham shuncha birga yaqin bo’ladi.

Tok va quvvatning chegaraviy qiymatlari, uning konstruktiv yuklanish koeffitsienti bilan aniqlanadi.

I_max toki yakorni ikkita tarafga xam 30 sekundan aylantirib stendda sinash yordamida aniqlanadi, u holda bo’lishi lozim. Mashinalar kommutatsiyasini – aniqlovchi omil. Ekspluatatsiya qilish sharoiti uchun eksplutatsion yuklanish koeffitsienti qo’ydagicha qabul qilinadi.

Bunda I_xis; P_xis-mos holda ekspluatatsiya sharoitidagi eng katta xisoblangan tok va quvvat.

K_yukl va K_eks.yuk.-koeffitsientlri orasidagi farq shunday qabul qilindiki, unda tok va quvvatning kutiladigan chegaraviy ta’sir qiymatlari mos holda

I_max va P_max dan oshib ketmasligi kerak. Aylanish tezligi n ko’pincha mashinaning konstruktsiyasiga va ishga layoqatligiga asosiy ta’sir kursatadi.

Markazdan qochma kuchlar S≡ n² bo’lganligi sababli, kollektor detallarining mustaxkamligi va yakor chulg’amlarini maxkamlashga bog’liq bo’ladi.

Eng yuqori aylnish tezligi n_max, g’ildraklar juftligining yarim emirilgan bog’lamida (bandaj) EXT ning konstruktsion tezligini V_max aniqlaydi. Biroq, ekspluatatsiya davomida, masalan boksovaniya vaqtida aylanish chastotasi n_max dan yuqori bo’lishi mumkin. Shuning uchun motor elementlarining mustahkamligini xisoblashda doyimiy parallel o’langan motorlar uchun sinashning aylanish chastotasi o’rnatilgan va doyimiy ketma-ket ulangan motorlar uchun esa bo’lishi qabul qilingin. Buning uchun tezliklar nisbati muxim xisoblanadi.

Ko’p hollarda elektr harakatlanuvchi tarkiblari uchun K_v =1,8-2,0, sinash uchun markazdan qochma kuchlar bunda C_nom -nominal rejimdagi markazdan qochma quchlar. Teplovozlar tortuv elektr motorlarida

va bo’ladi.