buladi.
Uzish rejimidagi xaroratni ortishi kontaktlarni intensiv emirilishiga olib
keladi, ya‟ni materialni bir kontaktdan ikkinchi kontaktga utadi va oksidni xosil
buladi. Korroziya deb kontaktlarning ximik emirilishi
ataladi va bu jaraenda
ularning okislanishi va plenkalarni paydo bo„lishi kuzatiladi.
Bir o‟tkazgichdan ikkinchi o‟tkazgichga tokni utish joyi elektr kontakti deb
ataladi. Tutashgan o‟tkazgichlar kontaktlar eki kontakt-kismlar deyiladi.
Tabiatdagi mavjud bo„lgan o‟tkazgichlarni yuzasini xech kanday
mukammal texnologik ishlov natijasida absolyut sillik qilish mumkin emas.
Mikroskop orkali ishlovdan keyingi o‟tkazgichlarni
kurinishi
1-Rasm
1-rasmda berilgan. Elektr toki fakatgina yuzalar tutashgan joylarida utadi. F
kuch bilan bir kontaktni ikkinchi kontaktga bosilsa kontakt uzalari xosil buladi.
Misol kilib silindr-simon kontaktlar tutashgandan sung tokni bir
o‟tkazgichdan ikkinchi o‟tkazgichga utishini kurib chikamiz.
Faraz kilamiz bitta kontakt yuza bor deb, va u yuza “a”
radiusli aylana
Rasm 2.
Plastik deformatsiyasi natijasida xosil bo„lgan kontaktni radiusi kuyidagi
formula orkali aniqlanadi:
a
2
= F
kont
/
(1)
bunda Fkont - kontaktga ta‟sir kiluvchi bosish kuchi [N];
- kontakt bajarilgan materialni F kuchga karshiligi[n/m
2
] Kontakt yuzasiga
tortilgan tok chizigi (linii toka) uzayadi, va kontaktlardan utadigan tok kamayib-
karshiligi ortadi. Tokning chiziklari tortilish natijasida
xosil buladigan karshilik
kontaktning utish karshiligi deb ataladi. (Rut).
R
yt
=
/ 2a (2)
Bunda
- solishtirma karshilik
Ikkinchi formula orkali 5% gacha xatolik bilan kotaktning diametri 15 baravar
tutashgan kontakt uzadan kattikrok bo„lganda aniqlash mumkin.
N1 va N2 tenglamalarni hisobga olgan xolda
R
F
K
F
YT
KOHT
2
1
0 5
,
(3)
bunda k
1
- tajriba olingan kursatkich natijalari:
misdan bajarilgan bir nuktali kontaktlar uchun k
1
= 3,16 „m
kumushdan bajarilgan bir
nuktali kontaktlar uchun k
1
= 1,58 „m
pulatdan bajarilgan bir nuktali kontaktlar uchun k
1
= 24 „m
R
k
F
YT
KOHT
m
(4)
k - kontaktning konstruksiyasiga bog„liq kursatkich
Nazorat uchun savollar
1. Kontakt deb nimaga aytiladi?
2. Utish karshiligi kaerda va kachon xosil buladi?
3. Utish karshiligining tenglamasni ifodalang?
4. Misdan bajarilgan kontaktlarni afzalligini aytib uting.
5. Kumushdan bajarilgan Kontaktlarni xususiyatlarini ayting.
6. Kontaktlarning tuda utish karshiligi kanday aniqlanadi?
7. Kaysi xolatlarda nuktali kontaktlar kullaniladi?
8. Kup nuktali kontaktlarni bir nuktali kontaktlardan farki nimada?
9. Kontakt kismlari deb nymalarga aytiladi?
10. Kontakt yuzalaridagi xosil buladigan katlamning xususiyati nimada?