Электр хавфсизлиги

24-расм. Ноллаштиришнинг принципиал схемаси
Мустаҳкам ерга уланган трансформаторнинг кучланиши 1000 В гача 
бўлган тармоқларида ҳимояловчи ерга улагич қурилмаларини схемаларини 
таҳлили шуни кўрсатадики, бунда фаза кучланиши қобиқга ўтиб кетиши 
ҳолатидан схемалар хавфсизлигини таъминлаб бера олмайди (
25-расм
). 
Шу ҳолатда ерга улагич қурилмалари орқали ѐйилиб ўтаѐтган ер билан 
туташув токи, қуйидаги формула билан аниқланади: 
)
(
e
o
f
e
R
R
U
I



(
А
) 
(1) 
бу ерда, 
f
U
- фаза-нол ўтказувчи кучланиши, (
В
); 
o
R
- фаза-нол ўтказувчи қаршилиги, (
Ом
); 
e
R
- ерга улагич қаршилиги, (
Ом
); 
Кабелнинг қобиғ кучланиши, ерга нисбатан ерга улагич қурилмаларининг 
қаршилигига боғлиқ бўлиб, уларни тенглигида эса, фаза кучланишини ярмида 
тенг бўлиб қолади: 


e
e
f
k
R
R
R
U
U



0
(
В
) 
(2) 

---

91 
25-расм. Нол сим узилганда корпусга нисбатан қисқа туташиш 
26-расм. Нол сим бўйлаб потенциалнинг тарқалиши: I – қайтарилмайдиган ерга 
уланишли; II – қайтадан ерга уланишли; 1÷5 - корпуслар;
Бу кучланиш хавфли бўлиб, кўп вақт давомида кетмаслиги мумкин. 
o
R
аниқлагунча максимал ҳимояловчи ток ишламай қолиши мумкин, бунга сабаб, 
ер билан туташувчи ток кўп ҳолатларда ҳимояловчи воситани ишга тушириш 
учун етарли бўлмайди. 
Электр ускунани ток ўтмайдиган металли жисмларни нолли ўтказгичга 
улаб қўйилса, фаза кучланиши кабел қобиғига ўтиб, бир фазали қисқа туташув 
токига тенг бўлади. Ҳосил бўлган қисқа туташув токи фаза билан нол ўтказгич 
қаршиликлари, ҳамда трансформатор-ларнинг чулғамига боғлиқ бўлади. 
Умумий формула: 

 

2
3
/
0
2
3
/
0
T
f
T
f
f
k
X
X
X
r
r
r
U
I






(
А
) 
(3) 
Қисқа ҳаво линиялари ва ўтказгичлар орасидаги кичик масофаларда 
(ўтказгичлар труба ичида жойлашган), ҳамда кабел линияларида қисқа туташув 
токи: 

---

92 


0
r
r
U
I
f
f
k


(
А
) 
(4) 
Ҳаво линиялари учун: 


3
/
2
0
T
в
f
f
k
Z
X
r
r
U
I




(
А
) 
(5) 
бу ерда: 
r
f
, r
0
, r
T/3
– фаза-нол ўтказувчиларни ва трансформаторни чўлғамларини 
фаол қаршиликларига мувофиқ 
Х
f
, X
0
, X
T/3
- индуктив қаршиликлари, (Ом/м); 
Х
f
– фаза-нол сиртмоқни ташқи индуктив қаршиликлари, (Ом); 
Z
T/3 
- трансформаторнинг ҳисоблашлар йўли билан аниқланган 
қаршилиги, (Ом). 
Максимал ҳимояловчи ток қурилмаси, юқорида айтиб ўтилган токдан 
ишга тушади ва бузилган ускунани ўчиради. 
Шундай қурилмалардан бири, бузилган жисмни 5-7 секунд ичида тез 
эрийдиган сақлагич ўчириб қўяди ва 1-2 секунд ичида автоматик ўчиргичлар 
шикастланган қисмини ўчиради. 
Ноллаштиришдан фойдаланиш миқѐси, кучланиши 380/220 
В
ва 220/127 
В
(охиргиси кам учрайди) тўртта симли уч фазали тармоқлар бўлиб, улар ишлаб 
чиқаришда кенг қўлланиладиган тармоқлар. 
Ноллаштириш тизими ўзида қуйидаги элементларни қамраб олади: 
нол 
ўтказгичи, таъминловчи манбани нейтралини ерга улаш қурилмаси ва нол 
ўтказгични ерга қайта улаш. 
Нол ўтказгични вазифаси, фаза қобиқга туташган заҳотиѐқ, кичик 
қаршилигига эга бўлган занжирни ҳосил қилиш ва шу ток орқали ҳимоя 
ускунасини ишга тушириш. 
Нол ўтказгични қайта улаш, нол ўтказгични барча узунлиги давомида 
маълум масофада оралаб, бир неча марта ерга улаб қўйиш.