|
Mahruza 22. Reaktiv quvvat manbalarini
avtomatik rostlash
Elektr stantsiyalarda sinxron generatorlar mehyoriy yuklamada
yuqori quvvat koeffitsienti (sos
) bilan ishlaydi, yahni nisbatan katta
bo’lmagan reaktiv quvvat ishlab chiqaradi, uni istehmoli esa elektr
stantsiyalarni ‘arallel ishlashdagi statik turg’unligi bilan chegaralangan.
Hozirgi zamon yuqori va o’ta yuqori elektr uzatish liniyalaridagi
quvvat uzatilayotgan aktiv quvvat (R) mehyordan (R
m
) kichik bo’lganda
katta quvvatli boshqarilmaydigan generator xisoblanadi. Reaktiv quvvat
generatorlari-sinxron kom’ensatorlar esa uni istehmolchisidir. O’ozirda
tiristorli qurilmalar bilan uzuliksiz boshqariladigan reaktorli va reaktor-
kondensatorli reaktiv quvvat statik kom’ensatorlari (SK) yaratilgan. Ular
elektrstantsiya shinalariga va elektr uzatish magistral liniyalariga ulanadi.
Boshqariladigan reaktiv quvvat qurilmalari (manbalari) yahni,
sinxron va statik kom’ensatorlar quyidagilarni tahminlaydi:
Kuchlanish va reaktiv quvvat bo’yicha elektr uzatishda talab
etiladigan ish rejimlari;
Uzatilayotgan aktiv quvvatni yuqori chegaradagi statik va dinamik
turg’unligi;
Elektr uzatishni to’la fazali bo’lmagan ish rejimida o’am kuchlanish
va tokni simmetrikligi;
Liniyalarda kommutatsion o’ta kuchlanishni oldini olish.
Elektr stantsiyalar va taqsimlash ‘odstantsiyalaridagi aloo’ida kuch
transformatorlari va avtotransformatorlar yuklama ostida kuchlanishni
rostlovchi-transformatsiya koeffitsientini o’zgartiruvchi qurilmalar bilan
jixozlanadi. Bunday qurilmalarga elektroenergetika obhektlari reaktiv
quvvatini rostlovchi va transformatsiya koeffitsientini rostlovchi
rostlagichlar kiradi. Ular yordamida reaktiv quvvat oqimini va shinalardagi
kuchlanishlarni mehyoriy darajada bo’lishi tahminlanadi.
Sinxron
kom’ensatorlar-anhanaviy
reaktiv
quvvat
generatori
xisoblanadi va elektr energetikasi tizimida keng qo’llaniladi. Sinxron
kom’ensatorni ish rejimi, yahni reaktiv quvvatni uzatishi yoki istehmol
qilishi uni qo’zg’atishga asoslangan.
93
Sinxron kom’ensator nominal tokda qo’zg’atilganda reaktiv quvvat
beradi, qo’zg’atish toki bo’lmaganda esa reaktiv quvvat istehmol qiladi.
+o’zg’atish toki sinxron kom’ensatorning qo’zg’atishni avtomatik
rostlash qurilmalari bilan boshqariladi. Sinxron kom’ensatorlarni elektr
mashinali qo’zg’atish qurilmali modifikatsiyasi (asosan tiristorli chetkasiz
qo’zg’atishli) amalda keng qo’llaniladi.
Reaktiv kuvvatni avtomatik ko’lash, yahni kuvvat koeffitsientini
oshirish ishlab chiqarishda kondensator batareyalari (KB) yordamida o’am
amalga oshiriladi. Ishlab chiqarishda reaktiv quvvatga bo’lgan talab kun
davomida o’zgarib turadi, shuning uchun reaktiv quvvatni avtomatik
ravishda rostlab turilmasa kuchlanishni kamayib yoki ortib ketishiga,
natijada bahzi qurilmalarni ishdan chiqishiga olib keladi.
Kuchlanishga bog’liq xolda KB ni avtomatik rostlash maksimal va
minimal kuchlanish relelari yordamida amalga oshiriladi. Yuklamani
kamayishi kuchlanishni oshishiga olib keladi, natijada maksimal
kuchlanish relesi KB ni bir qismini uzib qo’yadi. Kuchlanish kamayganda
esa minimal kuchlanish relesi KB ni yana ulab qo’yadi. +isqa vaqt
davomida sodir bo’ladigan kuchlanishni o’zgarishini (yolg’on signallar)
sezmaslik uchun KB ni boshqarishda vaqt relelaridan foydalaniladi.
3.5-rasmda reaktiv kuvvatni avtomatik kom’ensatsiyalashni blok
sxemasi keltirilgan.
63-rasm. Reaktiv kuvvatni ku’ ‘ogonali avtomatik boshkarish sxemasi.
Bu qurilma o’zgaruvchan tok zanjirlarida KB quvvatini ko’’
‘og’onali boshqarishga asoslangan. Ko’’ ‘og’onali boshqarish bir ‘og’onali
boshqarishga nisbatan sezgir o’isoblanadi.
Bu qurilma buyuruvchi (BB) va ijro bloklari (IB) dan tuzilgan.
Buyuruvchi (BB) blokiga manba (U
m
) va kirish (U
k
) kuchlanishi beriladi.
BB da o’osil qilingan tahsir signali
U
(U
m
-U
k
) ijro bloki (IB)ga
beriladi. Ijro bloki kondensatorlarni mahlum bir qismini uzadi yoki ulaydi.
94
Mahlumki, reaktiv quvvatning asosiy istehmolchilari asinxron
dvigatellar (60%), kuch transformatorlari (20%), induktsion ‘echlar va
to’g’rilagichlardir (20%).
Kuchlanishi 1000 V-gacha bulgan KB-larning o’rnatish joylari
quyidagicha tanlanadi:
Markazlashtirilgan o’rnini qo’lashda KB tsex transformatori (T’)
yonida o’rnatiladi va uni 0,4 kV li taqsimlash qurilmasi (T+) ga
ulanadi;
Guruo’ uchun o’rnini qo’lashda KB guruo’ tarqatish qurilmasi yoki
shina yoniga o’rnatiladi va ularga ulanadi;
Individual o’rnini qo’lashda KB asinxron dvigatelga (istehmolchi)
yaqin joylashtirilib, uning stator chulg’amiga ulanadi.
Reaktiv quvvatni rostlash vaqt, tok yoki kuchlanish bo’yicha amalga
oshiriladi. Vaqt va tok ‘rintsi’larida to’la (S) va reaktiv quvvatni (Q)
sutkalik grafiklaridan foydalaniladi. Kuchlanish ‘rintsi’ida esa maksimal
va minimal kuchlanish relesi signali bo’yicha rostlash amalga oshiriladi.
3.6-rasmda reaktiv quvvatni bir ‘og’onali avtomatik boshqarish
sxemasi ko’rsatilgan.
95
64-rasm. Reaktiv quvvatni bir ‘og’onali avtomatik boshqarish sxemasi.
Sxemani ishlash ‘rintsi’i quyidagicha: Kuchlanish 1 RN minimal
kuchlanish relesi yordamida nazorat qilinadi. Tarmoqda kuchlanish
‘asayganda bu rele vaqt relesi 1 RV zanjiridagi o’zini kontaktini ulaydi, u
mahlum kechikish vaqtidan so’ng ulanish chulg’ami (UlCH) zanjirini
tutashtiradi, natijada uzgich V kondensator batareyasini ulaydi. Kuchlanish
belgilangan qiymatdan oshib ketganda 2 RN releni 2 RV vaqt relesi
zanjiridagi kontakti ulanadi, u mahlum kechikish vaqtidan so’ng o’zish
chulg’ami (UzCH) zanjirini ulaydi, uzgich V kondensator batareyasini
uzadi. 1 RV va 2 RV vaqt relelari qisqa muddatli kuchlanishni o’zgarishi
yuz
berganda
uzgichni
ishlamasligini
tahminlaydi.
Kondensator
batareiyalarini ximoyasi oraliq relesi (RO) orqali amalga oshiriladi, u R3
ximoya relesi kontaktlari orqali im’ulg’s oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
