76
mumkin. Bunda o’amma jarayon ‘ersonali ishtirokisiz bajariladi.
Avtomatlashtirilgan
sinxronlash
birinchi
navbatda
gidroelektr
stantsiyalarda qo’llaniladi. Agarda sinxronlashda ayrim jarayonlar qo’l
bilan ‘ersonal tomonidan bajarilsa bunday sinxronlash yarim avtomatik
sinxronlash deyiladi. Bahzan sinxronlash jarayoni to’la qo’lda bajariladi.
Sinxron generatorlarni ishga ‘arallel tushirishni ikkita usuli bor. O’z-
o’zidan sinxronlash va aniq sinxronlash. Bunda generator qanday xolatda
bo’lishdan qathiy nazar, ikkala usul o’am generatorni ulanishini ruxsat
etilgan quvvat va kuchlanishda ishlab turgan generatorga sinxron
qo’shilishini tahminlash kerak.
O’zini-o’zi sinxronlash. Bu shundan iboratki, sinxron tezlikga yaqin
tezlikda generatorni ulanish vaqtida, maydonni so’ndirish avtomati (MSA)
o’chirilgan xolatda va generator rotorini chulg’ami qo’zg’atuvchidan
uzilgan bo’ladi. Bunda generator tarmoqga qo’zg’almagan xolatda ulanadi
(E
q
0). Generator viklyuchateli ulangandan so’ng, MSA ni ulanishiga
signal beriladi, u rotor chulg’amini qo’zg’atkichga ulaydi. Generator
qo’zg’atiladi va sinxronlanishga tortiladi. Energotizim uchun bunday
ulanish uch fazali qisqa tutashuvga ekvivalent, shuning uchun o’tkinchi
tenglashtiruvchi tokini tahsir etuvchi qiymati quyidagicha bo’ladi.
I'
t
U
c
(X'
d
X
c
)
Generatorni chegaralnmagan quvvatli shinaga ulanishi ancha og’ir
xolat o’isoblanadi (X
s
0). Bunda I'
t
ni qiymati qo’zg’atilgan generatordagi
uch fazali qisqa tutashuv toki qiymatigacha oshadi (I'
k
E'
q
X'
d
). Boshqa
o’amma xolatlarda I'
t
< I'
k
, shuning uchun generator o’zini-o’zi
sinxronlashda qisqa tutashuv xolatiga nisbatan yengilroq xolatda bo’ladi.
O’zini-o’zi sinxronlashda tarmoq kuchlanishi ‘asayadi. Generator
chiqishida minimal kuchlanish U
g
U
c
X'
d
(X'
d
X
c
) yuzaga keladi. Lekin
bu istehmolchilar ishini bo’zilishiga olib kelmaydi, kuchlanish 2-3
sekundda tiklanadi.
O’zini-o’zi sinxronlashni I'
t
<3,5 I
g.n
bo’lganda asosiy usul sifatida
qo’llash mumkin. SHuning uchun gidrogeneratorlarda avtomatlashtirilgan,
turbogeneratorlarda
esa
yarim
avtomatik
o’zini-o’zi sinxronlash
qo’llaniladi.
2.5-rasmda yarim avtomatlashtirilgan o’zini-o’zi sinxronlash sxemasi
ko’rsatilgan. Sxemada IRCH-0,1A ti’li chastota relesidan (RCH)
foydalanilgan.
77
51-Rasm. Yarim avtomatlashtirilgan o’zini-o’zi sinxronlash qurilmasini
sxemasi.
Sinxronlash jarayoni SA kalitni ulanishi bilan boshlanadi. Sxemaga
SA.1-SA.3 kontaktlar orqali o’erativ tok beriladi va RCH.1 releni
kuchlanish chulg’ami SA.4 kontakt bilan elektrostantsiya shinasini TN1
kuchlanish transformatoriga ulanadi (2.5- a, rasm). RCH.2 chulg’am (2.5-
b, rasm) SA.5 kontakt bilan generatorni TN2 kuchlanish transformatoriga
t
1-2 cek (RV vaqt relesi) vaqtdan so’ng ulanadi. CHulg’amga
generatordan katta bo’lmagan qoldiq kuchlanish beriladi (U
g.q
0,2 V),
chunki generator tarmoqga qo’zg’atilmagan xolda ulanadi. Rele
chulg’amidagi tok o’osil qilgan magnit oqimi faza bo’yicha davriy
ravishda 0
2’ burchakga suriladi, sinxronlashayotgan kuchlanishlar
chastotalarini farqiga ‘ro’ortsional tezlikda. Bunda releni o’arakatga
keluvchi qismlari tebranuvchan o’arakatga qiladi. CHastota farqi qancha
kichik bo’lsa tebranish am’litudasi shuncha katta bo’ladi. Ruxsat etilgan
o’z-o’zini sinxronlash sharti bo’yicha oraliq relesi RO1 (2.5-v, rasm)
chulg’ami zanjiridagi RCH rele kontaktlarini qisqa vaqt tutashtiradi. U
ishga tushadi va RO1.1 kontakt ushlanib turadi, RO1.4 kontakt bilan
viklyuchatelni ulanishiga signal beradi. So’ngra viklyuchatelni yordamchi
kontakti V.1 tutashib MSA ni ulaydi. Rele RO2 bir martali ulanishni
tahminlaydi.
O’zini-o’zi sinxronlash jarayoni tugagandan so’ng chastota relesini
RCH.2 chulg’ami TN2 kuchlanish transformatoridan uziladi. RN, RO1.5
va ASV, V.2 ajraluvchi kontaktlar yordamida (2.5-b, rasm). RO1 rele va
boshqa relelarni dastlabki xolatga qaytarish uchun SA kalit «0» xolatiga
o’tkaziladi.
Aniq
sinxronlash.
Aniq
sinxronlashda
generator
tarmoqga
78
qo’zg’atilgan xolatda ulanadi. Aniq sinxronlash qurilmasi I'
t
0 bo’lganda
ulanishni tahminlaydi. Buning uchun quyidagilar bajarilishi lozim:
Ulanayotgan generator va tarmoq kuchlanishi teng bo’lishi U
g
U
t
;
Kuchlanishlarni fazalari bo’yicha mos kelishi (
);
Sistema va ulanayotgan generatorni burchak tezliklari teng bo’lishi
(
s
g
).
AST-4, SA-1 va UTS-3 aniq sinxronlash qurilmalari mavjud. UTS-3
qurilmasi sinxron generatorni ulanish jarayonini avtomatlashtirilgan xolda
tahminlaydigan aniq sinxronlash qurilmadir (2.6-rasm).
Sinxronizatorni asosiy elementlari:
Kuchlanishni moslashtiruvchi uzeli (KMU);
CHastotani moslashtiruvchi uzeli (CHMU);
Ilgarilatish uzeli (IU);
Ulash uzeli (UU);
Blakirovkalash uzeli (BU).
IU-belgilangan
ilgarilash
vaqti
bilan
sinxronlashtirilayotgan
generatorni ulanishiga signalni yuzaga keltiradi. +urilma «
» burchakni
o’lchaydi.
KMU-generatorni qo’zg’atish tizimiga tahsir etuvchi signalni yuzaga
keltiradi, kuchlanishni tarmoq kuchlanishiga moslashtirish maqsadida.
CHMU-turbinalar aylanish sonini rostlovchi rostlagichga tahsir
52-rasm. Anik sinxronlash kurilmasining funktsional sxemasi.
79
etuvchi signalni yuzaga keltiradi, generator kuchlanishi chastotasini
tarmoq chastotasiga moslashtiradi.
UU-
U
U
max
,
f
f
max
, U
U
.max
, dU
dt
(dU
dt)
max
shartlarni
bajarilishini nazorat qiluvchi qurilmadir.
BU-
f
f
max
va U
U
max
da generatorni nosinxron ulanishidan
o’imoyalaydi
Do'stlaringiz bilan baham: 
