suyuqliklar muvozanatini o„rganuvchi gidrostatika va suyukliklar harakatini
quyi beflardagi suv sathlari bilan belgilanadi. Yuqori va quyi beflar sathlari orasidagi
isroflarga bog„lik ravishda suv oqimi quvvatining faqat bir qismidan foydalanish
mumkin. Shunday qilib, GESning taxminiy quvvati qo„yidagicha hisoblanishi mumkin:
P
QH
maxsus aylanib oquvchi – derevatsion kanallar yordamida hisol qilinadi (3.1-rasm).
Gidravlik turbinalarda suvning energiyasi turbina vali aylanishining mexanik
energiyasiga o„zgartiriladi. Agar bunda suvning dinamik bosimidan foydalanilsa,
3.1-rasm. Naporni hosil qilish sxemalari: a)- naporni to„g„on yordamida hosil qilish;
b)- naporni derevatsion kanal yordamida hosil qilish:
1- kanal;
2- napor basseyni;
3- turbinalarga suv o„tkazgichlar;
4- GESning binosi;
5- daryo o„zani;
6- to„g„on.
Cho„michli aktiv turbinada (3.2,a- rasm) toraygan uch – soplodagi gidrostatik
bosimning potensial energiyasi suv harakatining kinetik energiyasiga to„liq aylanadi.
Turbinaning ishchi g„ildiragi aylanasi bo„ylab cho„michsimon parraklar joylashtirilgan
disk ko„rinishida yasalgan (3.2,b- rasm). Suv parraklarning sirti bo„ylab oqib o„tish
jarayonida yo„nalishini o„zgartiradi. Bunda parraklarning sirtiga ta‟sir etuvchi
markazdan qochma kuch paydo bo„ladi va suv harakatining energiyasi turbina
g„ildiragining aylanish energiyasiga o„zgartiriladi.
Energiyaning saqlanish qonuniga asosan agar turbinadan oqib chiquvchi suvning
tezligi nulga teng bo„lsa, u holda suvning butun kinetik energiyasi to„liq (isrofni
e‟tiborga olmasak) turbinaning mexanik energiyasiga o„zgartiriladi.
Soploning ichida rostlovchi igna joylashgan bo„lib (3.2- rasm), uni ko„chirish
orqali soploning chiqish teshigini kattaligi va mos holda suvning sarfi o„zgartiriladi.
Reaktiv gidravlik turbinada ishchi g„ildirakning parraklarida suvning kinetik va
potensial energiyalari turbinaning mexanik energiyasiga o„zgartiriladi. Turbinaning
ishchi g„ildiragiga oqib kiruvchi suv katta bosimga ega bo„lib, u ishchi g„ildirakning
oqim yo„lidan oqib o„tigani sari kamayib boradi. Bunda suv turbinaning parraklariga
reaktiv bosim beradi va energiyaning potensial tashkil etuvchisi ishchi g„ildirakning
mexanik energiyasiga o„zgartiriladi.
Parraklarning egriligi hisobiga suv oqimining yo„nalishi o„zgaradi va markazdan
qochma kuchlarning ta‟siri natijasida suvning kinetik energiyasi, aktiv turbinadagi
singari, turbinaning mexanik energiyasiga o„zgaradi. Reaktiv turbinaning ishchi
g„ildiragi, aktiv turbinadan farqli holda, suvning ichida joylashadi, ya‟ni ularda suv
oqimi ishchi g„ildirakning barcha parraklariga kirib keladi. Reaktiv turbina ishchi
g„ildiraklarining turlicha tuzilishlari 3.3- rasmda tasvirlangan.
3.2- rasm. Aktiv turbinaning ishlash sxemasi : a)- turbina qurilmasining sxemasi; b)- ishchi g„ildirak;
1- yuqori bef;
2- quvur;
3- soplo;
4- ishchi g„ildirak;
5- qoplama;
6- og„dirgich;
7- parraklar (cho„michlar)
.
3.3- rasm. Reaktiv turbinalar ishchi g„ildiraklarining umumiy ko„rinishlari: a)- radial-bo„ylama; b)-
parrakli;
v)- buriluvchan-parrakli;
g)- ikki parrakli;
d)- diagonal.
3.4- rasm. GESning prinsipial sxemasi: 1- to„g„on poydevori; 2- to„g„on 3- suv qabul qilgich; 4– suv qabul qilgichning zatvorrlari; 5- suv qabul qilgich zatvorlarining kranlari; 6-
mashina zali; 7- mashina zali kranlari ; 8- gidroturbin kamerasi; 9- gidroturbina; 10- suvni chiqarib yuborish kanali; 11- gidrogenerator; 12- gidrogeneratorning qo„zg„atkichi; 13-
blokning oshiruvchi transformatori; 14- izolyatorlar shodasi; 15- elektr uzatish linyasi; 16- avtomobil yo„li; 17- yuqori bef; 18- quyi bef.
Radial-bo„ylama turbinalarda ishchi g„ildirakning parraklari murakkab
egrilikka ega bo„lib, yo„naltiruvchi apparatdan kirib keluvchi suv ketma-ket tarzda
radial yo„nalishini o„q bo„ylab yo„nalishga o„zgartirib boradi. Bunday turbinalar
naporning katta diapazonida, ya‟ni u 30 m dan 600 m gacha bo„lgan hollarda
qo„llanilishi mumkin.
Parrakli turbinalar sodda tuzilish va yuqori FIKga ega. Biroq, ularda
yuklamaning nominal qiymatdan o„zgarishi bilan FIK keskin kamayadi.
Buriluvchan-parrakli turbinalarda parrakli turbinalardan farqli holda
FIKning yuqori qiymatini ta‟minlash uchun ishchi g„ildirakning parraklari ish
rejimining o„zgarishiga bog„liq holda buriladi.
Ikki parrakli turbinalarda ishchi g„ildirakda parraklar juftlangan bo„ladi.
Ularning keng qo„llanilishi tuzilishidagi murakkabliklar bilan cheklangan. Xuddi
shunday murakkab tuzilish ishchi parraklari o„z o„qiga nisbatan buriluvchan
bo„lgan diagonal turbinalar uchun ham xarakterlidir.
Do'stlaringiz bilan baham: