Elektr energetikasi

2.2-rasm. Interfeys o‘zgartirgichlari, multipleksor yoki modem orqali hisoblagichlarda so‘rov o‘tkazilishi bilan ENHAT ni tashkil etish

2.3-rasm. Ma’lumotlarni yig‘ish va ishlov berish orqali hisoblagichlarda avtomatik so‘rovni o‘tkazilishi bilan ENHAT ni tashkil etish

Sanoat korxonalarida avtomatlashtirilgan tizimlarni joriy etilishining maqsadga muvofiqligi

Istalgan avtomatlashtirilgan tizimni loyihalashtirishning borishida ishlab chiquvchi bu obektni boshqarish tizimida avtomatlashtirishning qanday darajasi zarur bo‘ladi degan muhim savolni echishi kerak. Avtomatlashtirish darajasi boshqarish bo‘yicha barcha funksiyalar inson tomonidan bajariladigan tizimlardan bu funutsiyalar avtomatik amalga oshadigan tizimlaragacha keng chegaralarda o‘zgarishi mumkin. Bir tomondan, avtomatikaning zamonaviy vositalari boshqarish tizimida insonni doim ham almashtira olmaydi. Boshqa tomondan, inson o‘z chegaralangan imkoniyatlari tufayli boshqara olmaydigan ob’ektlar mavjud. Boshqarish tizimlarida inson va avtomatikani maqbul qo‘shilish samaraliroq hisoblanadi.

Avtomatika yordamida boshqarish zarur bo‘lgan sharoitlar quyidagilar:

1. 
   Insonning fiziologik va psixologik imkoniyatlari (mushak kuchlari, axborotlarni qayta ishlash tezligi, reaksiya tezligi,u yoki bu fizik ko‘rinishda kodlangan axborotlarni qabul qilish qobiliyati, ish qobiliyati va h.k.) bu ob’ekt yoki jarayonni boshqarish uchun etarli emas hisoblanadi;
   
2. 
   Tizim inson hayoti va salomatligi uchun xavfli bo‘lgan muhitda bo‘lishi mumkin. Bu holda ishlab chiquvchi boshqarish tizimida mehnat sharoitlarini sog‘lomlashtirish va engillashtirish, avtomatika yordamida texnika xavfsizligini oshirish imkoniyatlarini aniqlashtiradi;
   
3. 
   Ob’ektni boshqarishda insonning qatnashishi undan juda yuqori malakani talab qilishi mumkin. Ba’zi ishlab chiqarishlarda noyob mutaxssislar mavjud bo‘lib, ularning boshqarish jarayonida qatnashishi optimal echimlarga yaqin bo‘lgan echimlarga erishishga imkon beradi. Bu mutaxssislarni almashtirish oson emas. Masalan, ishlashi butunlay ulkan tajribaga va sezgiga asoslangan, san’atga yaqin bo‘lgan domna pechida eritish jarayonini boshqaradigan masterning ahamiyatini baholash qiyin. Bunday mutaxassislarni tayyorlashni rejalashtirib bo‘lmaydi. Bunday turdagi mutaxassis shoir kabi minimum iste’dodga ega bo‘lishi kerak. Agar ularning jomaviy tajribasini evristik shaklda tavsiflab bo‘lganda edi, unda bu mutaxassilarni avtomatika almashtirsa bo‘lar edi. Bunda, lekin, yana noyob mutaxassislarning etishmasligidan yo‘qotishlarmi yoki ularning ishini bajaradigan avtomatik tizimni ishlab chiqish va ishlatishga harajatlar kattaligini aniqlashtirish kerak;
   
4. 
   Mehnat resurslarining etishmasligi mavjud (masalan, o‘zlashtirilmagan va olisdagi tumanlarda ishlab chiqarish ob’ektlarini yaratishda);
   
5. 
   Avtomatika kritik va avariya holatlarida ob’ektni boshqarishda zarur. Oddiy holatlarda o‘z majburiyatlarini a’lo darajada bajaradigan mutaxassis, avariya holatlarida turli psixologik va fiziologik ta’sirlar ostida boshqarish bo‘yicha to‘g‘ri echimlarni qabul qilishga yaroqsiz bo‘lib qolishi mumkin.
   

Ishlab chiqiladigan tizimning parametrlari haqida muzokaralarning borishida buyurtmachi bo‘lishi mumkin avariya vaziyatlari va ularning oqibatlarini tavsiflashi kerak. Bunday vaziyatlarning bo‘lishi, agar bo‘lishi mumkin avariya natijasidagi yo‘qotishlar avtomatikaga sarflardan ortganda avtomatlashtirish zarurati haqida masalalarni echishda aniqlovchi bo‘lishi mumkin.

Qoidaga ko‘ra, ob’ektni boshqarishda qandaydir boshqarish sifati mezoni shakllantirilishi mumkin. Bu mezon narx ifodalanishiga ega yoki qiymatlariga boshqarish tizimi to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir qiladigan bir qancha parametrlarni optimallashtirish masalasi ko‘rinishida ifodalanadi (bunda parametrlarning qiymatlari narx baholanishi bilan qandaydir bog‘langan). Boshqarish ob’ekti prinsipial qo‘lda boshqarish imkoniyatiga ega bo‘lsin. Lekin, inson ob’ektni boshqarish bilan boshqarish mezoni nuqtai nazaridan nooptimal echimlarni qabul qiladi.