Elektr energetika

2- LABORATORIYА ISHI

SAQLAGICHLARNI TURLARI VA KONSTRUKTSIYaLARINI O’RGANISH

Ishdan maqsad: Talabalaraga saqlagichlarni turlari va ularning konstruktsiyalarini o’rgatish

NAZARIY MA’LUMOTLAR

Elektr zanjiriga qisqa tutashuv yoki o’ta yuklanish bo’lsa uni avtomatik ravishda bir marta uzish uchun xizmat qiladigan appa­rat saqlagich deb ataladi. Zanjirni saqlagich vositasida uzish eruvchan quymaning erishi orkali amalga oshadi, bu eruvchan quyma uchidan muxofazalangan zanjirning toki o’tganda kizib eriydi. Zanjir uzilgandan so’ng eruvchan kuyma qo’lda almashtirilishi lozim.

Konstruktsiyasining soddaligi va arzonligi sababli eruvchan saqlagichlar sanoat elektroustanovkalarida, elektrostantsiyalar va podstantsiyalarda, turmushda keng qo’llaniladi. Saqlagichlar turli konstruktsiyalarga ega bo’lishi mumkin va milliamperdan minglab amperlargacha toklarga mo’ljallanadi. Hamma saqlagichlarda asosiy elementlar bo’lib: korpus, eruvchan quyma, kontakt klemma, yoy so’ndiruvchi kurilma yoki yoy so’ndiruvchi muhit hisoblanadi.

Saqlagichlar eruvchan kuymaning nominal to­ki b i l a n, yaxshi eruvchan quyma uzok, ishlashi uchun xisoblangan tok bilan xarakterlanadi. Saqlagichning birgina korpusiga turli nominal toklarga mo’ljallangan eruvchan quymalar o’rnatilishi mumkin, shuning uchun ayni saqlagich saqlagichning nominal toki bilan xarakterlanib, u mana shu konstruktsiyadagi saqlagich uchun mo’ljallangan eruvchan quymalarning no­minal toklari ichida eng kattasiga teng. Normal rejimda nagruzka toki ta’sirida eruvchan kuymadan ajrayotgan issiklik atrof-muhitga tarkaladi va saqlagichning Hamma qismlarining temperaturasi ruxsat etilgandan oshmaydi. Uta yuklanish va qiska tutashuvlarda quyma temperaturasi ortib, uning zrishiga olib keladi. Demak, tok qancha katta bo’lsa, quymaning erish vaqti shuncha kichik.

M isning erish temperaturasi 1080° S bo’lgani uchun chegara toklarida saqlagichning hamma elementlarining temperaturasi katta buladi. Yuqori tempraturalar xosil bo’lishiga yo’l qo’ymaslik saqlagichning tez ishlab ketishini ta’minlash uchun metall effekti deb ataladigan usuldan foydalaniladi. Bu oson eriydigan suyuq, metallda qiyin eriydigan metallni eritish xodisasidir. Agar, masalan, diametr i 0,25 mm li mis simga ish temperaturasi 182° S bulgan kalay-ko’rg’oshin kotishmasidan tayyorlaigan sharchalar kavsharlansa, bu xolda sim temperaturasi 650° S ga yetganda u 4 minut ichida eriydi, 350° S da esa 40 minut ichida eriydi. Xuddi shu sim erituvchisiz 1000 S dan past bo’lmagan temperaturada eriydi. Odatda, mis va kumush quymalarida metall effektini xosil qilish uchun ancha turg’un xossalarga ega bulgan toza qalay ko’llaniladi. Normal ish reji-mida kalayli sharcha saqlagichga ta’sir etmaydi.

Xech kanday shikastlanish yoki deformatsiya sodir bo’lmasdan saqlagich uzishi mumkin bulgan eng katta tok uzishning chegara toki deb yuritiladi.

Elektr ustanovkalarda eng keng tarqalgan saqlagichlarning konstruktsiyalarni ko’rib chikamiz.

b) 1000 V gacha mo’ljallangan saqlagichlar

Yopiq qismlarda ajraydigan saqlagichsiz PR-2 tip saqlagichlar 220 va 500 V ga va 16—100 A patronlarning tokiga mo’ljallab ishlab chikariladi (4.30- rasm). Uzish chegara toki nominal tokka bog’lik, bo’ladi va 1200—2000 A oraliqlarda bo’ladi.

100 A va undan yukori tokka mo’ljallangan saqlagich PR-2 ning patroni (4.3.0- rasm, a) qalin devorli fibrali trubka 1 dan iborat

ISHNI BAJARISH TARTIBI

5-rasm

Reostat-2 dagi tok	Saqlagich			Avtomat saqlagich	Saqlagich
	o’tkazgich	2- o’tkazgich	3- o’tkazgich
Pastki
Ishchi
Uzilish