Elektr energetika

3. Ishning bajarish tartibi
1. Kerakli asbob-uskunalar:

• 
  Rx.o' - o'lchanadigan qarshiliklar to'plami;
  
• 
  Ω-Ommetr yoki Megoommetr;
  
• 
  mA-o'zgarmas tok milliampermetri;
  
• 
  V-o'zgarmas tok voltmetri;
  
• 
  U-ulagichlar;
  
• 
  R_N-qarshiliklar magazini;
  
• 
  O'TK-o'zgarmas tok ko'prigi;
  
• 
  NI - nol indikator, galvanometr.
  

Ampermetr va voltmetr usuli
2
. 3.1-rasmdagi sxemani yig'ing.

3. Ulagich U-ni 1-holatga qo'ying, kuchlanishni 0-30 V gacha o'zgartiring va kuchlanishni har bir qiymatiga to'g'ri keladigan tok kuchini o'lchab 3.1-jadvalga yozing.

4. O'lchash natijasiga va Om qonuniga asosan noma'lum qarshilikni hisoblab 3.1-jadvalga yozing.
5. Ulagich U-ni 2-holatga o'tkazib, 3 va 4-banddagi ishlarni qayta bajaring.
6. Har ikki holat uchun ham nisbiy hatoliklarni hisoblang.
Ommetr usuli
7. Ommetrni (-holatga qo'ying va «nolni o'rnatish» (ustanovka nol) yordamida ko'rsatkichni nolga keltiring.
8. Noma'lum qarshilikni qiymatini Ommetr yordamida o'lchab 3.1-jadvalga yozing va nisbiy hatolikni hisoblang.
Solishtirish usuli
9. O'zgarmas tok ko'prigin manbaga ulang va RX-bog'ichlariga noma'lum qarshilikni ulang.
10. qarshiliklar magazini RN yordamida NI ni nolga keltiring va qarshiliklar magazini qarshiligini 2.1-jadvalga yozing.
11. Rx.o'-qarshilikni almashtirib, 9 va 10-banddagi ishlarni har bir qarshilik uchun bajaring.
12. O'lchash natijalari asosida, o'lchashning nisbiy hatoligini hisoblang va jadvalga yezing.
3.1-jadval

O’lchash usuli	Ulagich holati	V (В)	A (А)	RN (Ом)	RХ (Ом)	 (%)
I-usul	1-holat	10		-
I-usul	1-holat	20		-
I-usul	1-holat	30		-
I-usul	2-holat	10		-
I-usul	2-holat	20		-
I-usul	2-holat	30		-
II-usul	-	-	-	-
II-usul	-	-	-	-
III-usul	-	-	-
III-usul	-	-	-

S i n o v s a v o l l a r i.
1. Qarshiliklarni qanday usullar va vositalar bilan o'lchash mumkin?
2. Bevosita va bilvosita o'lchashlar nima?
3. O'lchash ko'priklarining muvozanat sharti deganda nimani tushinasiz?
4. Nisbiy hatoliklar mikdori o'lchanayotgan qarshilikning katta-kichikligiga boglikmi?
5. O'lchash ko'priklarining kamchiliklari va afzalliklarini ayting?
6. Elektr qarshilikni qanday o'lchash usullari bor?
7. Qarshiliklarni ampermetr va voltmetrlar bilan qanday aniqlanadi?
8. Qarshiliklarni bitta asbob (ampermetr yoki voltmetr) yordamida aniqlash mumkinmi?
9. Ommetr va MegaOmmetrlar bilan qarshiliklar qanday o'lchanadi?

3.2-Tajriba ishi

Mavzu: Sig’imni aniqlash usullarini o’rganish

I. Ishning maqsadi

• 
  Kondensator sig'imini aniqlash usullarini o'rganish va o'lchash vositalari bilan tanishish.
  

2. Nazariy ma'lumotlar
Kondensatorlarni sig'imini o'lchashda, kondensator ulangan zanjirdagi tok kuchi va kuchlanishni qiymati orqali hisoblab topish mumkin, ya'ni: С_х_а(U_v)
Bu yerda Ia -kondensator orqali oqib o'tgan tok kuchi;
U_v -kondensatordagi kulanishlar tushuvi;
ω2f; siklik chastota.
Lekin bunday usul bilan sig'imni aniqlashda uning dieletrik isrofini hisobga olinmaydi.
Kondensatorning sig'imi va uning dielektrik isrofini, kondensator ulangan zanjirdagi tok kuchi, kuchlanish va aktiv quvvatni o'lchash yo'li bilan aniqlash mumkin.
Rasm-3.2 dagi sxemadan ko'rinib turibdiki, zanjirning to'la qarshiligi: Z_cU_v  I_A
Aktiv qarshilik RP_wI_A² ga, sig'im qarshilik esa X_c ga teng bo'ladi.
Bordiyu, manba kuchlanishining chastotasi ma'lum bo'lsa, u holda Xcni quyidagi ko'rinishda yozish mumkin, ya'ni: X_c
Yuqoridagi tenglamalarni birgalikdagi yechib kondensatorning sig'imini quyidagicha ifodalash mumkin:
C_x
Kondensatorning dielektrik isrofi quyidagicha topiladi:
tgδ_x
Kondensatorning sig'imi va dielektrik isrofi bilvosita o'lchash usuli bilan o'lchanganda talab qilingan darajada aniqlikka erishib bo'lmaydi.
O'zgaruvchan elektr zanjirlari parametrlari ancha yuqori aniqlik bilan ishlaydigan solishtirish va bevosita baholash asboblari yordamida ham o'lchanadi. Masalan o'lchash ko'priklari yordamida ham o'lchash mumkin.
O'zgaruvchan tok ko'priklarining yelkalari umumiy xol uchun Z₁, Z₂, Z₃ va Z₄ kompleks qarshiliklardan iborat. Bularda nol indikator sifatida vibrasion galvonametrlar, elektron ko'paytirgichlar va boshqalar ishlatilishi mumkin.
O'zgaruvchan tok ko'priklari sig'imni, kondensatorni burchak yo'qotishini va induktivlikni o'lchashlarda keng ko'lamda turli sxemalar ko'rinishida ishlatiladi.
Sigimni o'lchaganda kondensatorning aktiv qarshiligini xisobiga ma'lum yukotishlarni xisobga olish kerak. Har qanday kondensatorni ekvivelent sxemasi, mutlaq (ideal) sig'im hamda ungan ketma-ket yoki parallel ulangan aktiv qarshilikda iborat bo'ladi. Kondensator ulangan zanjirdagi tok kuchlanishdan faza bo'yicha 90°ga oldinga o'tib ketadi.