«Электр аппаратлари ва Автоматлаштириш»

Контакторлар

Электр занжирларни тез-тез улаш ва узиш учун мўлжалланган дистацион (масофавий) таъсир аппаратларига контактор дейилади. Контакторлар занжирларни бир соатда 150-1500 марта улаш ёки узиш мумкин (бунда умимий улаш ва узиш сони 20-30 млн. марагача етади). Улар кучланиши 1200В гача бўлган ўзгармас ва ўзгарувчан токда ишлайдиган электр қурилмаларида кенг кўамда ишлатилади. Бундан ташқари контакторлар кон, шахта электр юритмаларидаги афтаматлашган ва ярим афтаматлашган қурилмаларида ҳам ишлатилади.
Ток турига қараб контакторлар ўзгармас ва ўзгарувчан ток конакторларига бўлинади.
Қутиблар сонига қараб узгармас ва ўзгарувчан ток контакторларини бир ва кўп қутибли турларга бўлинади, аммо узгармас ток контакторлари бир қутибли, ўзгарувчан ток контокторлари эса кўп қутибли қилиб тайёрланади.
Контакторлар иш режимларига қараб категорияларга бўлинади, яъни ўзгарувчан ток контокторлари учун 4та категория, ўзгармас ток контокторлари учун эса 5 та категория мавжуд. Ана шу категорияларга кўра ўзгарувчан ва ўзгармас ток контокторлари I_ном токдан 10 I_н ток коммутациясига мўжжалланган бўлиб, улар қисқа –узоқ муддатли, узоқ муддатли, такрорий қисқа муддатли ва қисқа муддатли режимларда ишлаши мумкин.
Контокторлар ўта юкланиш ва қисқа туташувни акс эта олмайди. Бу функсияни сақлагич ва афтамат узгичлар бажаради ва уларни контокторга кетма-кет улайди.
6.5,а-расмда бир қутибли контокторларни бошқариш схемаси кўрсатилган.
Контокторларнинг бош контокторлари КМ мотор (М) нинг занжирга уланган бўлади, ғалтагга эса бошқариш занжирига SB1, SB2 ва ёрдамчи SQ контокторлар билан биргаликда кетма-кет уланган бўлади.
Конструктив схема 6.5,б-расмда контокторларнинг узилган ҳолати тасвирланган, яъни ўзак 14 жойлашган 15 ғалтакдан кучланиш пружина 11таъсирида нормал ҳолатга келтирилган. 2 ва 7 контокторлар орасида содир бўлган ёй 4 изоляцияли деворга ва 5 камерада сўдирилади.


6.5-расм. Электромагнит контоктор: а) бир қутибли контокторнинг электр схемаси; б) шартли конструктив схемаси.

Ёйасосий занжирга, яъни пўлат ўзак 1 ва қутб бошмоғи 17 га кетма-кет уланган магнит ўзак ғалтаги 16 ҳосил қилган магнит оқим таъсирида тортилади. Камера 5 нинг чиқиш қисмига олов сўндирувчи панжара 3 ўрнатилган бўлиб, у камера 5 чегарасидан изонлашган газларни чиқаришга таъсир кўрсатади.

Контокторларни улаш учун SВ1 тугмача босилиб, ғалтак 13 га кучланиш берилади. Ғалтак 13 да магнит майдан хосил бўлади ва якор 10 ни ўзакка тортишга мажбурлайди. Якор 10 да ҳаракатланувчи контакт 7 маҳкамланган, бу контакт қўзғалмас контакт 2га текканда унинг юзаси бўйлаб силжийди ва контак юзасидаги плёнкани бузади. Контакт пружина 8 ёрдамида қўшилади. 6 кумиш қистирма ўтиш қаршилигининг минимум бўлишини таъминлайди. Айрим ҳолларда бу кумиш қистирма ёйга чидамли бўлган металкерамика материалидан тайёрланади. Контоктор ўзининг ғалтаги таъсирида уланган ҳолатларда туради. Контоктор улангандан кейин 12 ёрдамида контакт (SQ) уланади ва SВ1 тугмачани шунтлайди, шу сабабли ишга тушириш тугмачанинг узилиши ғалтак 15 (КМ) нинг занжирни уза олмайди.
Якорь 10 га латунли магнитланмайдаган қистирма бўлиб, у ўзакнинг қолдиқ индуксияси таъсирида ҳосил бўлган тортиш кучини камайтиради.
Контокторни узиш учун SВ2 тугмача босилади ва ғалтак 15 нинг занжирини манбадан узиб қўяди.
Кўрилаётган схемада электр моторни ҳимояси QF автамат узгич ёрдамида амалга оширилади.
Ҳозирда ишлаб чиқарилаятган ўзгарувчан ток контокторларининг КТ, КТП, КТВ, ўзгармас ток контокторларининг КП, КПВ, КПД, ўзгармас ваўзгарувчан ток контокторларининг КМ, РПК, КН типлари мавжуд.