ƏLƏKBƏr MƏMMƏdov ceyhun yusifov iLqAr Seyfullayev vergİ

Vergİ VƏ TƏrƏqqİ

---

və ya yığımlar vergi ödəyiciləri arasında sosial (hər hansı sinfə
və  ya  sosial  qrupa  mənsub  olub-olmaması),  irqi  və  ya  milli
(müəyyən  irqə,  millətə,  xalqa,  etnik  qrupa  mənsub  olub-
olmaması),  dini  və  digər  fərqlər  səbəbindən  fərqli  qaydada
müəyyən edilə bilməz və hamı üçün eyni olmalıdır. Ona görə də,
bu müddəaların inkişafına vergi və yığımların differensiasiyalı
dərəcələrinin  müəyyən  edilməsi,  həmçinin  mülkiyyət  forma -
sından, fiziki şəxslərin vətəndaşlığından və ya kapitalın mənşə
ölkəsindən asılı olaraq müxtəlif vergi dərəcələrinin müəyyən
edilməsi qadağandır. 
Beləliklə,  vergitutmada  bərabərlik  verginin  eyni  ölçüdə
ödənilməsi kimi deyil, vergi ödəyicilərinin iqtisadi bərabərliyi
kimi  başa  düşülür  və  öz  ifadəsini  onda  tapır  ki,  vergi
ödəyicilərinin  iqtisadi  potensiallarının  müqayisəsi  əsasında
vergini faktiki ödəmək qabiliyyəti əsas götürülür. Başqa sözlə,
vergitutmada bərabərlik verginin tutulmasının bərabər ölçülü –
mütənasib  olması  kimi  başa  düşülür.  Bu,  ayrı-ayrı  vergi
ödəyicilərinin  iqtisadi imkanlarının tutuşdurulması və vergi yolu
ilə özgəninkiləşdirilən vəsaitin vergitutma obyektində payının
müqayisə  edilməsi  əsasında  qiymətləndirilir.  Qeyd  etmək
lazımdır  ki,  bir  çox  xarici  ölkələrin  konstitutsiya  hüququ
doktrinasında bu prinsip “qanun, məhkəmə və vergi qarşısında
bərabərlik prinsipi”, bəzi ölkələrin vergi hüququ doktrinasında
isə “vergitutma zamanı ayrı-seçkiliyin olmaması” adını almışdır
[68].
Məsələn,  Niderland  Krallığının  Konstitutsiyasının  189-cu
maddəsində birbaşa deyilir ki, “vergi sahəsində heç bir imtiyazlar
təqdim  edilə  bilməz”.  Almaniyanın  Baş  Qanununun  3-cü
maddəsində  deyilir:  “Qanun  qarşısında  bütün  insanlar  bəra -
bərdir”.  İtaliya Konstitutsiyasının 3-cü maddəsində yazılmışdır
ki,  “Bütün  vətəndaşlar  eyni  şərəflidir  və  məhkəmə  və  qanun
qarşısında bütün mənalarda bərabərdirlər”. ABŞ-ın konstitutsiya
və  vergi  hüququnda  nəzərdən  keçirilən  bu  prinsipi  “ayrı-
seçkilikdən  bərabər  müdafiə  prinsipi”  adlandırırlar.  Vergi
hüququna gəldikdə, bu prinsip bütün vergi ödəyicilərinin cinsi,
irqi, dini və ya başqa əlamətlərə görə ədalətsiz vergitutmadan
müdafiəsi deməkdir [58].  
Müxtəlif ölkələrin vergi sistemlərinin təkamülü göstərir ki,
39