ƏLƏKBƏr MƏMMƏdov ceyhun yusifov iLqAr Seyfullayev vergİ

Vergİ VƏ TƏrƏqqİ

---

çətindir.  Bu,  tam  mənada  vergi  hüququna  da  aiddir.  Firavan
Avropa ölkələrində də vətəndaşlar çox az halda vergi sistemindən
razı  qalır,  həm  də  onun  başlıca  çatışmazlığı  kimi  məhz
ədalətsizliyi göstərirlər. 
ABŞ vergi hüququ doktrinasında ədalətli vergitutma prinsipi
bir  qədər  başqa  cür,  vergitutmanın  faktiki  eynilik  prinsipi
vasitəsilə  və  ya  vergi  məkanının  vəhdəti  prinsipi  kimi  başa
düşülür. ABŞ Konstitusiyasının 8-ci fəslinin 1-ci maddəsində
təsbit  edilmişdir:  “...bütün  yığımlar,  rüsumlar  və  aksizlər
Birləşmiş  Ştatların  hamısında,  hər  yerdə  eyni  olmalıdır”.  Bu
zaman  göstərilən  prinsip  vergi  ödəyicisinin  (bütün  ölkə  üzrə
eyni) real imkanlarına və vergi qanununa vahid tələblər nəzərə
alınmaqla verginin çıxılmasının vahid hüquqi şərtlərini bildirir
[88].
Nəzərdən keçirilən bu prinsip, təbii ki, əksər ölkələrin qanun -
vericiliyində təsbit edilmişdir. Məsələn, İtaliya Konstitutsiyasının
53-cü maddəsində deyilir: “Hamı öz ödəmə qabiliyyətinə görə
dövlət  xərclərində  iştirak  etməyə  məcburdur”.  Lixtenşteynin
Konstitutsiyasında bununla əlaqədar deyilir ki, dövlət yaşamaq
üçün zəruri olan minimumu vergitutmadan azad edərək və daha
böyük əmlak və gəlirləri daha yüksək dərəcələrlə vergiyə cəlb
etməklə, ədalətli vergitutmanı  təmin edir [58].
Vergitutmanın mühüm əsaslarının təsdiqi nöqteyi-nəzərindən
Braziliya Konstitutsiyasının daha diqqətçəkən olduğunu qeyd
etmək lazımdır. Burada həm ümumi, həm də xüsusi xarakterli
bir sıra müvafiq prinsiplər təsbit edilmişdir. Müəyyən edilmişdir
ki,  vergilər  mümkün  qədər  şəxsi  xarakter  daşımalı  və  vergi
ödəyicisinin iqtisadi qabiliyyətinə müvafiq bölüşdürülməlidir;
xüsusən də, bu prinsiplərin həyata keçirilməsini təmin etmək
üçün vergi administrasiyası şəxsi hüquqlara riayət etməklə və
qanuna uyğun surətdə vergi ödəyicisinin vəziyyətini, gəlirlərini
və iqtisadi fəaliyyətini araşdıra bilir (145-ci maddə). 
Bəs ən mühüm vergi prinsipi – vergitutmanın ədalətliliyi necə
reallaşır?  Dövlət  quruculuğu  təcrübəsi  göstərir  ki,  bu  zaman
müxtəlif üsullardan, ən başlıcası  qanunvericilik fəaliyyətindən
istifadə olunur.
Vergitutmanın  ədalətli  sistemi  –  hər  hansı  dövlətin  və
cəmiyyətin ideal arzusudur. Buna hələ dünyanın heç bir ölkəsi
37