ƏLƏKBƏr MƏMMƏdov ceyhun yusifov iLqAr Seyfullayev vergİ

Vergİ VƏ TƏrƏqqİ
güzəştlərinə tələbatı,  onların arasındakı fərq isə vergi güzəştinin
nəticəliliyini  xarakterizə  edə  bilər.  Tətbiq  olunan  sosial
güzəştlərin  monitorinq  dövrləri  arasında  birinci  göstəricinin
nəzərəçarpacaq dərəcədə azalması və birinci ilə ikinci göstərici -
lərin  fərqinin  artması  güzəştin  nəticəliyi  və  ya  nəticəsizliyi
barədə fikir söyləməyə əsas verə bilər.  
Sosial vergi güzəştlərinin vergi ödəyiciləri üçün əhəmiyyət -
liliyi bir sıra göstəricilərdən istifadə ilə müəyyən edilə bilər:

güzəşt nəticəsində ödənilən vergilər üzrə illik və ya orta
aylıq  qənaət  (ödəyicinin  sərəncamında  qalan  əlavə  vəsaitin
məbləği);

qənaətin (ödəyicinin sərəncamında qalan əlavə vəsaitin
məbləği) güzəşt tətbiq olunan ödəyici qruplarının illik və ya aylıq
gəlirlərində xüsusi çəkisi;

qənaətin yaşayış minimumuna nisbəti (qənaətin alıcılıq
qabiliyyəti göstəricisi) və s..
Bu göstəricilərin qiymətlərinin yüksəkliyi, inkişaf etmiş və
etməkdə olan ölkələrin müvafiq göstəricilərinə uyğunluğu və
artımı  mövcud  olan  və  ya  yeni  tətbiq  olunan  güzəştlərin
nəticəliyini daha dolğun əks etdirmək üçün istifadə oluna bilər.
Fiziki şəxslərdən tutulan vergilərə tətbiq olunan nəticəli sosial
güzəştlərin səmərliliyi onların məqsədyönlülüyünü əks etdirir.
Belə  güzəştlərin  səmərəliliyi  büdcənin  gəlirlərində  itkilərin
(dövlətin vergi xərcləri kimi də adlandırılır) nəzərə alınması ilə
müəyyən  edilir.  Nəticəli  sosial  vergi  güzəştlərinin  büdcənin
gəlirlərinə və büdcə kəsirinə təsiri onların səmərəlilik meyarı
kimi qəbul oluna bilər. Həmin güzəştlərin səmərəlilik göstərici -
ləri olaraq aşağıdakılar təklif olunur:

güzəştin tətbiqi nəticəsində yaranan büdcə itkilərinin
(vergi xərclərinin) büdcənin ümumi gəlirində xüsusi çəkisi;

güzəştin tətbiqi nəticəsində yaranan büdcə itkilərinin
büdcənin ümumi vergi xərclərində xüsusi çəkisi;

güzəştin tətbiqi nəticəsində yaranan büdcə itkilərinin
büdcə defisitində xüsusi çəkisi;

büdcənin vergi güzəşti nəzərə alınmaqla müəyyən edilən
defisitinin həmin güzəştin nəzərə alınmaması ilə müəyyən edilən
defisitə nisbətən artımı.

---

185