ƏLƏKBƏr MƏMMƏdov ceyhun yusifov iLqAr Seyfullayev vergİ

Vergİ VƏ TƏrƏqqİ
Ev təsərrüfatlarının sərəncamda qalan gəlirləri – ev təsərrüfa -
tında  xərcləri  təmin  etmək  və  əmanətlər  yaratmaq  üçün  pul
vəsaitlərinin,  eləcə  də  natura  şəklində  daxil  olmuş  ərzaq
məhsullarının,  yardım  və  güzəştlərin  dəyərinin  cəmindən
ibarətdir. Ssuda və kreditlərin, əvvəl yığılmış pul kütləsinin və ev
təsərrüfatlarının ümumi gəlirinin cəmi kimi hesablanır (tədqiqat
müddətində ev təsərrüfatının təmin olunmuş xərcləri ölçüsündə).
Ev  təsərrüfatlarının  istehlak  xərcləri  ərzağa,  qeyri-ərzaq
məhsullarına, alkoqollu içkilərin alınmasına, xidmətlərin ödənil -
məsinə çəkilən xərcləri əhatə edir. Ev təsərrüfatlarının vergi,
rüsum, ödəmə, borc, aliment, qohumlara yardım, cərimə, kredit -
lərin  ödənilməsi  və  s.  istehlaka  aid  olmayan  xərclər  istehlak
xərclərinə aid edilmir.
Əhalinin  pul  gəlirlərinin  və  xərclərinin  real  qiymətləri
inflyasi yanın nəzərə alınması ilə, yəni ümumi pul gəlirlərinin
 “istehlak qiymətləri indeksinə” bölünməsi  vasitəsi ilə hesablanır.
Belə qiymətləndirmə böyük dövrlər üzrə müqayisənin aparılması
üçün zəruridir.  
Praktikada rifah səviyyəsinin xüsusi göstəricilərindən başqa
ümumiləşdirici  və  ya  inteqral  göstəriciləri  də  tətbiq  edilir:
yaşayış dəyəri və adambaşına düşən ÜMM. 
Yaşayış dəyəri istehlak səbətinə daxil olan nemətlərin real
qiymətləri əsasında müəyyən edilir. Yaşayış dəyərinin qiyməti
ilə gəlirlərin nisbəti gəlirlərin alıcılıq qabiliyyəti haqqında fikir
söyləməyə əsas verir. 
Rifahın  ümumiləşdirilmiş  göstəricisi    kimi  tətbiq  edilən
adambaşına düşən ümummilli məhsul əhatəli göstərici funksiya -
sını yerinə yetirə bilmir. Belə ki, rifaha təsir göstərən səs-küy,
ətraf mühitin çirklənməsi, əhalinin sıxlığı ilə yaranan çətinliklər,
özünəxidmət,  qeyri-qanuni və ya vergidən yayındırılan gəlirlər
kimi  amillər bu göstəricidə nəzərə alınmır.
Rifahın ümumiləşdirici göstəricisi kimi müxtəlif dövrlərdə ev
təsərrüfatlarının  gəlirlərində  qida  xərclərinin  xüsusi  çəkisi,
əhalinin orta ömrü, asudə vaxt kimi göstəricilər də istifadə olu -
nur.
Amerikalı iqtisadçı Uilyam Nordhaus (1941) və 1981-ci ildə
Nobel mükafatı laureatı almış Ceyms Tobin (1918-2002) xalis

---

113