ƏLƏKBƏr MƏMMƏdov ceyhun yusifov iLqAr Seyfullayev vergİ

Vergİ VƏ TƏrƏqqİ
ictimai formasiya kimi formalaşmasında sahibkarların xüsusi
 rolunu qeyd edərək, onların fəaliyyətinin  təsərrüfatçılıqla yanaşı,
ictimai həyata, cəmiyyətdə formalaşmış mənəvi dəyərlərə təsir
göstərdiyini bildirmişdir. Onun fikrincə, sahibkarlarda eqoizm,
təkəbbür, tamahkarlıq, xəsislik və digər belə mənfi xüsusiyyətlər
də müşahidə olunur.
Amerika  iqtisadçısı  Torsteyn  Bunde  Veblen  (1857-1929)
sahibkarı məqsədyönlü, çalışqan və intelektə malik olan fərd
kimi təqdim etməklə bərabər, onun  psixikasında tamahkarlığın
da böyük yer tutduğunu iddia edirdi.
Avstriya  məktəbinin  davamçılarından  olan  Yozef  Alloiz
Şumpeter (1883-1950) sahibkarlıq fəaliyyətinin yüksək riskli
fəaliyyət olduğunu və insanı belə təhlükəli fəaliyyətə sövq edən
motivləri müəyyən etmişdir: 

hakimiyyətə və ətrafdakılar arasında nüfuza ehtiyac;

rəqiblərlə mübarizədə qələbə hissinə ehtiyac;

yaradıcılıqdan doğan sevinc hissinə ehtiyac.
Sahibkarların əsas motivlərinə diqqət yetridikdə, bu motivlər
arasında  xeyirxahlıq,  səxavət  və  pozitiv  hesab  olunan  digər
motivlərin azlığını görmək olar. Bu halda, fərdi fayda motiva -
siyası güclü olan sahibkarların vergiləri könüllü ödəməsi barədə
ideyalar nə dərəcədə reallığa uyğundur?
Bu  sualla  bağlı  elmi  mülahizələrə  isveçrəli  iqtisadçı  Jorj
Simon  de  Sismondinin  (1773-1842)  “zövq  (ləzzət)”  nəzəriy -
yəsində  rast  gəlmək  mümkündür.  Onun  fikrincə,  vətəndaşlar
 tutulan  vergiyə  onların  təhlükəsizliyini  təmin  etdiyinə  və
mülkiyyətini  qoruduğuna  görə  dövlətə  ödənilən  haqq  kimi
baxmalıdırlar.  Sərvətin  toplanmasında  əsas  məqsəd  həyatdan
zövq (ləzzət) almaqla bağlıdır. Vergi ödəyicisi vergiləri ödəməklə
ictimai asayişin təmin olunmasından, ədalətli məhkəmələrdən,
şəxsiyyətinin və mülkiyyətinin qorunmasından zövq alır, yəni
vergi ödəyicisi o zaman vergiləri könüllü ödəməyə razı olur ki,
o  bunun  əvəzində  onun  özünün  yarada  bilməyəcəyi  ictimai
nemətlərdən istifadə imkanını əldə edə bilsin.
Vergi  ödəmələrindən  yayınma  probleminə  həsr  olunmuş
müasir  ədəbiyyatda  “biletsiz  sərnişin  problemi”  terminindən
geniş istifadə olunur. Bu problem o zaman yaranır ki, ayrı-ayrı

---

252