ƏLƏKBƏr MƏMMƏdov ceyhun yusifov iLqAr Seyfullayev vergİ

Vergİ VƏ TƏrƏqqİ
qarşısında borcunun bərabərliyi ilə müəyyən edilir. İnsanın öz
mövcudluğunu təmin etməsi üçün zəhmət çəkməsi kifayət deyil.
O,  lazım  gəldikdə  öz  əməyinin  nəticələrini  qorumaq  üçün
vuruşmağı  da  bacarmalıdır.  İnsanlar  zəhmətin  nəticələrinin
müdafiəsini ya özləri təşkil etməli, ya da başqalarını bu işə cəlb
etməlidirlər. Onun fikrincə, vergi müxtəlif sənət və peşələrlə
məşğul olan insanların müdafiə olunması üçün dövlət qılıncını
əlində  tutanlara  verilən  əmək  haqqıdır.  Dövlətin  yaratdığı
şəraitdə hasil olunan, həm kasıblar, həm də varlılar üçün eyni
dərəcədə dəyərli olan nemətlərdən istifadə məmnunluq gətirdiyi
üçün  həyatın  qorunmasına  görə  kasıblarla  varlıların  dövlətə
borcu  eyni  dərəcədə  böyükdür.  Əgər  varlılar  kasıbların
xidmətlərindən istifadə edirlərsə, onda onlar yalnız özlərinə görə
deyil, xidmətlərində olanlara görə də dövlət qarşısında öhdəlik
daşıyırlar.  Deyilənlərdən  belə  nəticə  çıxır  ki,  vergitutmanın
bərabərliyi    eyni  istehlaklı  insanların  sərvətinə  tətbiq  olunan
vergilərlə müqayisədə istehlaka tətbiq olunan vergilərlə daha
yaxşı təmin edilir. T.Hobsun fikrincə, istehlak həyatdan zövq
almağa imkan verdiyi üçün vergitutma da istehlakın üzərində
qurulmalıdır [36].
Dövlət hamı üçün eyni müdafiə şəraiti yaradır. Eyni şəraitdə
öz əməyinin nəticələrindən qənaətlə istifadə edən və çox işləyən
insanın az işləyən və əldə etdiyini tamamilə istehlaka yönəldən
insanla eyni dərəcədə vergiyə cəlb olunması ədalətlilik baxımın -
dan suallar doğurur. Əgər şəxsin istehlakı vergiyə cəlb olunursa,
onda o öz istehlakı müqabilində vergi ödəyir və dövlət fərdlərin
bədxərcliyindən itki vermir, yəni dövlət bədxərc fərdlər üçün
əlavə nisbi müdafiə xərclərini çəkməli olmur.
Xərc vergisinin göstərilən üstünlüklərinə baxmayaraq, bir çox
iqtisadçılar bu ideyanı qəbul etmədilər. İdeal vəziyyət üçün qəbul
oluna bilən bu ideyanın reallıqda həyata keçirilməsi çoxlu sual-
lar  doğurduğu  üçün  bir  çox  iqtisadçılar  xərclərə  birbaşa
vergilərin perspektivinə nikbin baxmamışlar.
Nikolas Kaldor fiziki şəxslərin xərclərinə birbaşa verginin
tətbiqi ideyasını daim dəstəkləmiş və Hindistan hökümətinin
məsləhətçisi (1956) olarkən vergi siyasəti üzrə dövlət qərarla -
rının  qəbulu  prosesində  həmin  ideyalardan  geniş  istifadə

---

144