Electr xa'm magnetizm lat

1.  Elektrostatikalıq ten’ salmaqlıq halında o’tkizgishtin’ ishinde elektr maydanı bolmaydı.

2.  Elektrostatikalıq  ten’  salmaqlıq  halında  o’tkizgishtin’  ishinde  ko’lemlik  zaryadlar  da

bolmaydı.

31-su’wret.

Toq o’tip turg’an o’tkizgishtegi elektr maydanı (30-

su’wret penen salıstırıw kerek).

Toq ku’shinin’ o’lshem birligi retinde Amper (

 ) qabıl etilgen. 1       =

       

        

.

Qarsılıqtın’ o’lshem birligi retinde Om shaması хızmet etedi. Ushlarına 1 volt kernew tu’skende

1 

  toq o’tetug’ın o’tkizgishtin’ qarsılıg’ı 1 Om bolıp tabıladı, yag’nıy 1    = 1

 

 

=

 /   

 ∙  

 

=

 

 

∙

10

   

      qarsılıq birligi..

Qarsılıqlardı  bir  biri  menen  ha’r qanday usılda  jalg’aw  mu’mkin. Solardın’  ishinde qarsılıqlardı

parallel  jalg’aw  menen  izbe-iz  jalg’aw  ko’p  qollanıladı  (32-su’wret).  İzbe-iz  jalg’ang’anda

karsılıqtar qosıladı, yag’nıy 

  =  

 

+  

 

+  

 

+ ⋯. Al parallel jalg’ang’anda ulıwmalıq qarsılıq

mına  ta’qlette  kemeyedi:

= + + + ⋯ (kondensatorlardı  bir biri  menen  jalg’awdı, bul

jag’dayda ulıwmalıq sıyımlıqtın’ basqasha nızam boyınsha o’zgeretug’ınlıg’ın eske tu’siremiz).

---

   

32-su’wret.

O’tkizgishlerdi bir biri menen parallel (a)

ha’m izbe-iz jalg’aw (b)

O’tkizgishtin’  salıstırmalı  qarsılıg’ının’  temperaturag’ap  g’a’rezliligin  berilgen  zattın’

qarsılıg’ının’ temperaturalıq koeffitsienti menen ta’riplewge boladı:

=

 

 

  

  

. 

(84)

Bul  shama  temperatura  bir  gradusqa  joqarılag’andag’ı  qarsılıqtıqtın’  salıstırmalı  o’simine  ten’

(mısalı  mıs  ushın 

  = 40 ∙ 10

  

 1/   g’a  ten’).  Al  salıstırmalı  karsılıqtın’  TSelsiya

shkalasındag’ı temperaturag’a g’a’rezliligi bılayınsha jazıladı:

=  

 

(1 +   ) 

(85)

Metal  o’tkizgishlerdin’  qarsılıg’ı  temperaturanın’  o’siwine  baylanıslı  o’sedi  (

  > 0).  Al  yarım

o’tkizgishler  menen  dielektriklerdin’  qarsılıg’ı  temperaturanın’  joqarılawı  menen  kishireyedi

(

  < 0).  Demek  temperaturanın’  joqarılawı  menen  karsılıg’ı  artatug’ın  materiallardı  metallar

(metallıq  qa’siyetke  iye  o’tkizgishler)  dep  ataymız,  al  temperaturanın’  joqarılawı  menen

karsılıg’ı kemeyetug’ın denelerdi yarım o’tkizgishler yamasa dielektrikler dep ataymız.

A’piwayı  elektr  shınjırının’  sхeması  33-su’wrette  keltirilgen.  Bul  shınjır  toqtın’  dereginen,  R

qarsılıqtan,  shınjır  arqalı  o’tip  atırg’an  toqtın’  ku’shin  o’lshewshi  a’sbap  A  ampermetrden,

qarsılıqqa tu’sken kernewdi o’lshewshi asbap voltmetrden V turadı (33-su’wret). Elektr tog’ının’

turaqlı  tu’rde  o’tip  turıwı  ushın  shınjırdın’  (elektr  shınjırının’)  tuyıq  bolıwı  sha’rt.  Toqtın’

o’tiwin  toqtatıw  ushın  K  gilti  qollanıladı. 

E    arqalı  toq  dereginin’  elektr  qozg’awshı  ku’shi

belgilengen.  Shınjırdag’ı  tutastırıwshı  o’tkizgish  sımlardın’  qarsılıg’ın  a’dette  esapqa  almaydı

(qarsılıg’ı ju’da’ kishi dep esaplanadı).

33-su’wret.

A’piwayı elektr shınjırı.