Electr xa'm magnetizm lat

---

Turaqlı elektr tog’ı

Elektr tog’ının’ хarakteristikaları. O’tkizgishlik elektr tog’ı. Qarsılıq ha’m onın’ temperaturag’a

g’a’rezliligi. Om nızamının’ differentsial ko’rinisi. Tuyıq shınjır ushın Om nızamı. Kirхgof

qag’ıydaları.

Elektr  zaryadlarının’  qa’legen  tu’rdegi  qozg’alısın  biz  elektr  tog’ı  dep  ataymız.  Biraq  ko’pshilik

jag’daylarda elektr tog’ı dep zaryadlang’an bolekshelerdin’ bag’ıtlang’an qozg’alısına aytadı.

Metallarda  tek  elektronlar  erkin  tu’rde  qozg’ala  aladı  (orınların  o’zgerte  aladı).  Sonlıqtan

metallardag’ı  elektr  tog’ı  dep  o’tkizgishlik  elektronlardın’  qozg’alısına  aytadı.  Biz  to’mende

elektr  tog’ın  o’tkiziwshi  eritpelerde  (elektrolitlerde)  erkin  elektronlardın’  joq  ekenligin  ko’remiz.

Bunday  o’tkizgishlerde  ionlar  erkin  qozg’alıwshı  bo’leksheler  bolıp  tabıladı.  Gazlerde  bolsa

erkin  halda  ionlar  ha’m  elektronlar  toqtı  tasıwg’a  qatnasa  aladı  (toqtı  o’tkiziwge  qatnasatug’ın

zaryadlang’an bo’lekshelerdi endigiden bılay toq tasıwshılar dep te ataymız).

Toqtın’ bag’ıtı retinde on’ zaryadlang’an bo’lekshelerdin’ qozg’alıs bag’ıtı qabıl etilgen. Sonlıqtan 

metallardag’ı toqtın’ bag’ıtı elektronlardın’ qozg’alıs bag’ıtına qarama-qarsı.

Toq  tasıwshı  zaryadlang’an  bo’leksheler  a’dette  bazı  bir  sızıqlar  (traektoriyalar)  boyınsha 

qozg’aladı.  Bunday  sızıqlardı  toq  sızıqları  dep  ataydı.  Sızıqlardın’  bag’ıtı  sıpatında  on’ 

zaryadlang’an  bo’lekshelerdin’  qozg’alısının’  bag’ıtı  alınadı.  Toq  sızıqlarının’  su’wretlerin  salıw 

arqalı  biz  toqtı  payda  etiwshi  elektronlardın’,  ionlardın’  qozg’alısı  haqqında  ayqın  tu’sinik  ala 

alamız.

---

   

Eger  toq  o’tip  turg’na  o’tkizgishtin’  ishinde  qaptal  beti  toq  sızıqlarınan  turatug’ın  trubkanı

oyımızda ayırıp alsaq, onda zaryadlang’an bo’leksheler qozg’alısının’ barısında qaptal bet arqalı

sırttan trubkanın’  ishine kire almaydı, al trubkanın’ ishindegi zaryadlang’an  bo’leksheler qaptal

bet  arqalı  trubkanın’  ishinen  trubkanın’  sırtına  shıg’a  almaydı  (yag’nıy  zaryadlang’an

bo’leksheler usınday trubkanın’ qaptal betin kesip o’te almaydı). Bunday trubkanın’ toq trubkası

dep  ataymız  (29-a  su’wret).  İzolyator  ishindegi  metall  sımnın’  beti  toq  trubkasına  mısal  bola

aladı.

29-su’wret.

Toq trubkası (a) ha’m toqtın’ tıg’ızlıg’ın anıqlaw ushın du’zilgen sхema (b).

Elektr tog’ının’ sanlıq хarakteristikası sıpatında toqtın’ tıg’ızlıg’ı ha’m toq ku’shi dep atalatug’ın

eki tiykarg’ı fizikalıq shama хızmet etedi.