Eksperimental psixologiya va praktikum

5 – mavzu: Operativ xotirani o’rganish 
Asosiy savollar 
1.
 
Ixtiyoriy va itiyorsiz xotira.
2.
 
Ixtiyoriy va ixtiyorsiz xotirani diagnostika qilish.
3.
 
Ixtiyorsiz esda olib qolishni o’rganish.
4.
 
Qiska muddatli xotirani ko’lamini va hajmini ulchash.
5.
 
Qisqa muddatli xogira hajmi va axboratlar ko’lamini o’rganish.
 
O’quv maqsad:
Ixtiyoriy va itiyorsiz xotira. Ixtiyoriy va ixtiyorsiz xotirani 
diagnostika qilish.
Ixtiyorsiz esda olib qolishni o’rganish. Qiska muddatli 
xotirani ko’lamini va hajmini ulchash.
Qisqa muddatli xogira hajmi va 
axboratlar ko’lamini o’rganish. 
Kalit so’zlar
: 
Ixtiyoriy, Qiska muddatli, Ixtiyorsiz
1. Ixtiyoriy va itiyorsiz xotira. 
Berilayotgan tajribani epizodik xotira bilan bog’liq tomonining katta qismi 
Ebbingauzning ([1885] 1964) uchta fazali strukturasiga mos keladi. Bu holatdan 
cheklanishga misol qilib, avtobiografik xotira tajribasini olishimiz mumkin. 
Masalan, Flashbulb (rasm) xotiralar tajribasi ishtirokchilari tajribagacha bo’lgan 
muddatda kechirgan, o’zlari uchun hayratlanarli va emotsional bo’lgan xotiralarni 

---

eslashlarini tadqiq qiladi. Xotira eksperimentlari fazalarini kodlash tajribada ko’rib 
chiqiladigan savollarga qarab bir nechta millisekunddan (masalan, Sperling, 1960) 
yarim asrgacha (masalan, Baxritsk & Xall, 1991) o’zgaradigan tutilishni o’z ichiga 
oladi. Uchinchi bosqich izlovchi faza hisoblanib, avvaldan kodlangan axborotlarni 
qayta tiklashga imkon beradi. Xotira tadqiqotchilarining kalit strategiyasi 
xotiraning funksional jabhasini tushunish maqsadida uch fazadan bir yoki undan 
ko’proq fazasini o’zaro birlashtira olish hisoblanadi.
Xotirani uchta bosqichga bo’lib o’rganish fikri xotira bilan bog’liq har 
bir jarayonni batafsil yoritishni talab qiladi. Bunga sabab, bosqichlar o’rtasida 
qisman o’xshashlikning mavjudligidir. Masalan, hodisani kodlash saqlab qolingan 
ma’lumotning qayta tiklanishiga sezilarli darajada bog’liq bo’lgan ko’plab holatlar 
mavjud (masalan, Bransford & Joxnson, 1972). Analogik ravishda, ma’lumotni 
qayta tiklashni kodlashning qo’shimcha imkoniyati sifatida tushunish mumkin 
(masalan, Uxitten & Bjork, 1977). SHunga qaramay, xotirani uchta bosqichga 
bo’lib o’rganish turli xildagi tajribaviy paradigmalar uchun zamonaviy xotira 
nazariyasini yaratishda foydali bo’lib ximat qiladi.