Ekonomikanı erkinlestiriw sharayatında jańa ekonomikalıq munasábetlerdi islep shıǵıw jáne onı ámelde keń engiziw zárúrli axamiyat kásip etedi

Kirisiw

Ekonomikanı erkinlestiriw sharayatında jańa ekonomikalıq munasábetlerdi islep shıǵıw jáne onı ámelde keń engiziw zárúrli axamiyat kásip etedi. Respublikamızda social jóneltirlgan bazar ekonomikasına ótiw munasábetimenen ekonomikalıq reformalardıń jedel tárzde ámelge asırılıwı, aldınǵı húkimran bolǵan mámleket múlki ornına múlkshiliktiń mámleketlik emes formaları iyelewi, óz gezeginde múlk iyelerine de erkinlik jaratıp berdiki, múlk iyeleri mulkka iyelik qılıw, olardan paydalanıw hám de ıqtıyar etiw huqıqına iye boldı.

Mámlekettiń reformalar programması o'iso'a múddet ishinde makroio'tisodiy jaǵdaydıń baro'arorlashuviga, sanaat islep chio'arishi kóleminiń artıwına, inflyatsiya dárejesi tómenlewine, turmıslıq zárúrli máseleler túrleri boyınsha io'tisodiy mustao'illikka erisiwge múmkinshilik berdi.

Ǵárezsizlikimizning dáslepki jıllarında Respublikamız ekonomistleri aldında sonday turmıslıq zárúrat turardiki, bul múlkshiliktiń túrli formalarına tiykarlanǵan ekonomika tarmaqlarınıń túrli bo'Yoinlaridagi óz tarmoYoi sheńberinde iskerlik jurgiziwshi xojalıq sub'ektlerinde buxgalteriya esabı hám auditni, atap aytqanda, tiykarǵı qurallar esabı hám auditini shólkemlestiriw hám rawajlandırıw máseleleri bolıp, bul másele boyınsha sezilerli dárejede ilimiy ámeliy jumıslar alıp barıldı. Soǵan qarmasdan buǵan baylanıslı ayırım rawajlanıwlastırılmaǵan máseleler ámeldegi bolıp, buyım-múlk esabı hám auditini reformalaw eń dáslep, Respublikamızdaǵı sociallıq-ekonomikalıq shárt-shárayatlarǵa, nızamshılıqqa tıykarlanıwı hám de xalıq aralıq standartlar talabı dárejesinde dúziliwi zárúrshiligi kelip shıǵadı.

Juwmaqlaw

Xojalıq jurgiziwshi sub'ektlerde tiykarǵı qurallar amortizatsiyasi esabı házirgi kúnde sezilerli dárejede jetilisken. Usınıń menen birge, buxgalteriya esabında ámelge asırılǵan reformalar, olardıń zamanagóy kórinisleriniń ámeliyatqa engizilip baslawı nátiyjesi bolıp esaplanıw, respublikamızda ele da ádewirgine máseleler bar ekenligi itibardan shette qalmaydı. «Tiykarǵı qurallar» atlı 5-san BHMSning ámeliyatqa nátiyjeni ámelde qollanıw etiliwi, sonıń menen birge buxgalteriya esabı esaplar jobası jańa redakciyasınıń islep shigariwshi xojalıq jurgiziwshi sub'ektler buxgalterlari aldında dáslepki jıllarda arnawlı bir qiyinshiliqlardi keltirip shigarmaqta.

Sonı esapqa alıw kerek, xojalıq jurgiziwshi sub'ektler tiykarǵı qurallarǵa amortizatsiya esaplawda tiykarınan Tuwri Siziqli usıldan paydalanıwı jáne bul óz gezeginde, tiykarǵı qurallarǵa amortizatsiya esaplawdıń bul usılı xojalıq jurgiziwshi sub'ektler ushın esap júrgiziwde qulayliq tuwdiriwi esapqa alındı. Biraq, bul usıldı qóllaw ayırım tarmaqlar ushın derlik nátiyjeli emes. Tiykarǵı qurallar, atap aytqanda olardıń aktiv o'simi ushın amortizatsiya esaplawdıń basqa usılı, yaǵnıy orınlanǵan jumıs kólemine qarab amortizatsiya esaplaw usılı qollanilsa,maqsetke muwapiq bolıp tabıladı. Orınlanǵan jumıs kólemine kóre amortizatsiya esaplaw usılı xojalıq jurgiziwshi sub'ektlerde ámeldegi tiykarǵı qurallardan nátiyjeli paydalanıwdı hám de ónim ózine túser bahasın duris, adilana aniqlawga múmkinshilik jaratadı.

Óz gezeginde, «Ónim (jumıs, xızmet) larni islep shigariw hám satıw ǵárejetleriniń quramı hám de finanslıq nátiyjelerdi qáliplestiriw tártibi tuwrisinda»gi Nizamga muwapıq tiykarǵı qurallarǵa amortizatsiya esaplawdıń tezlestirilgen usılları qollanıwı Soliq kodeksinde kórsetilgen normalardan dáslepki jıllarda ko'proo' esaplanǵan, yaǵnıy oń faro' o'ismi solio' bazasına o'o'shiladi, lekin aqırǵı jıllarda kamroo' esaplanǵan amortizatsiya summası, yaǵnıy keri faro' solio' bazasınan shegirilmeydi.

Biziń pikirimizshe, sońǵı jıllarda kemrek esaplanǵan, yaǵnıy keri farq saliq bazasınan shegirilsa, soliqlardin qoshametlew funktsiyası orqali xojalıq jurgiziwshi sub'ekt iskerligine unamlı tásir kórsetiwi jáne bul jańa texnika -texnologiya menen támiyinleniwine iye bo'lar edi.

Ekonomikanıń erkinlashtirilishi munasábeti menen respublikamız ekonomikasınıń jáhán ekonomikasına integraciyalasıp atırǵan házirgi kúnde zamanagóy texnika hám texnologiyalardan paydalanǵan tárzde, bazarlarımizni xalıq aralıq standartlarǵa tolıq juwap beretuǵın, salıstırǵanda arzan tavar hám xızmetler menen támiyinlew júdá aktual másele bolıp turıptı. Onıń ushın tavar hám xızmetler ma`nisiniń tiykarǵı bólegin quraytuǵın ózine túser bahasın tómenletiw zárúr bolıp tabıladı.

Paydalanilgan adebiyatlar

1. Ózbekstan Respublikası Konctitutsiyasi.- T.: Ózbekstan, 2008.

2. Ózbekstan Respublikası " Buxgalteriya esabı tuwrısında" gi nızamı 2016 jıl 13 aprel.

3. Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesiniń “Ónim (jumıs hám xızmet) larni islep shıǵarıw hám satıw ǵárejetlerin qáliplestiriw quramı tuwrısında”gi Nizami. 1999 jıl 5 fevral daǵı 54-sanlı qarari.

4. Babajonov O. Finanslıq esap. Sabaqlıq. Buxgalteriya esabınıń xalıq aralıq (IAS), Amerika (GAAP) hám milliy (BXMS) standartlarına tiykarınan ózgertiwler hám qosımshalar kiritilgen.- T.: Finans, 2002.-456 b.

5. Djambakieva G. Finansoviy uchet. Uchebnoe posobie. T.: «IQTISODMOLIYA», 2012 g.- 348 st.

6. Ibragimov A., Ashılov I., Qóziev I., Rizaev N. Finanslıq hám basqarıw esabı. T.: Ekonomika -finans baspası, 2008.-444 b

7. Karimov A., Islamov F., hám basqalar. Buxgalteriya esabı. Sabaqlıq.- T.: “Shıǵıs” baspa-koncern aktsiyadorlik kompaniyası, 2004.-592 b.

8. Artıkov X. A. hám basqalar. Ózbekstan Respublikası buxgalteriya esabınint milliy standartlarına túsindiriwler kompleksi. Tashkent, «NORMA», 2010.—528-6

9. Artıkov X. A. hám bas Buxgalteriya esabı boyınsha stilistik qóllanbalar kompleksi. Tashkent, «NORMA», 2010. — 368-6

10. Perdeev A. X., Perdeev B. X. Basqarıw esabı. Oqıw qóllanba.-T.: G'afur Ǵulom atındaǵı baspa-koncern dóretiwshilik úyi, 2011. 252 b.

11. Ǵulomova F. G'. Buxgalteriya esabın ǵárezsiz úyreniw ushın qóllanba. Tashkent: NORMA, 2013 jıl. 496 b.