Ekonomika

Tema:Shólkemlerdi rawajlandiriwda zamanagóy tendenciyalar.Shólkemlerdiń jańa túrleri

ORINLAǴAN: _______ MURATKAMALOVA. A

QABILLAǴAN: ____ XALMURATOV.B

Tema:Sho'lkemlerdi rawajlandi’ri’wda zamanago’y tendensiyalar

Jobasi’:

1.Tendensiyalar haqqi’nda mag’li’wmat

2.Ekonomikali’q sho’lkemlerde zamanago’y tendensiyalar

3.O’zbekistanda zamanago’y tendensiyalar

4.Si’rt elde zamanago’y tendensiyalar

Jáhán ekonomikasıda1 xalıq aralıq finans bazarınıń segmentleri evolyuciyalıq túrde arnawlı bir basqıshlarda qáliplesken . Usı bazar rawajlanıwınıń aqırǵı basqıshında fond segmenti hám xalıq aralıq derivativlar bazarları jedel rawajlanǵan. Zamanagóy xalıq aralıq finans bazarınıń rawajlanıw tendensiyalari tómendegilerde kórinetuǵın boladı :

1. Finans bazarı barlıq sektorlarınıń jedel pátda rawajlanıwı menen birge kesheip atırǵan baynalminallashuv hám globallasıw processleriniń tereńlashuvi;

2. Transmilliy kompaniyalar, bankler hám global finans mákemeleri, sonıń menen birge, bólek mámleketlikler hám mámleketlikler gruppaları ortasındaǵı xalıq aralıq básekiniń kusheytiwi;

3. Shegaralardı asıp ótetuǵın finanslıq aǵıslardıń joqarı pát penen háreketleniwi hám finans bazarınıń strukturalıq sektorları ortasındaǵı baylanıslılıqtıń asıwı ;

4. Informaciya sistemaları hám elektron baylanıs qurallarınıń jedel pátda rawajlanıwı ;

5. Bazardı tikkeley tártipke salıwdıń susaytirilishi;

6. Finans bazarı qatnasıwshıları iskerliginiń dástúriy tarawları ózgeriwi (universal bankler fond sektorında anderrayter, shólkemlestiriwshi hám treyderlarga aylanıp atır ; investitsiya bankleri sindikatlashgan kreditlerdi shólkemlestirip atır, sonıń menen birge, joybarlardı finanslash menen shuǵıllanıp atır ; kommerciya bankleri, óz gezeginde, investitsiya bankleriniń dástúriy xızmetlerine tartılıp ketip atır hám t.b. );

7. Finans bazarı qatnasıwshılarınıń qálegen qosılıwı yamasa iri qatnasıwshılar tárepinen óz quramına alınıwı processleri kusheytip atır, bul bolsa, óz gezeginde, finans bazarınıń barlıq sektorlarında operatsiyalardı ámelge asırıw múmkinshiligine iye bolǵan universal finanslıq xoldinglarning júzege keliwine sebep bolıp atır ;

8. Finans bazarındaǵı operatsiyalar riskın kusheytiwine sebep boluvchi derivativlar menen pitimler kólemi ósiw tendensiyasiga iye;

9. AQSH dolları poziciyasiniń túsiwi hám qadrsizlanishi, bul óz gezeginde, xalıq aralıq finans bazarındaǵı teń salmaqlılıqtıń aynıwına, zamanagóy finans bazarınıń krizistan keyingi rawajlanıwına shárt-shárayatlar jaratılıwma xizmet etiwi múmkin.

Xalıq aralıq kapital háreketiniń zamanagóy jaǵdayı menen baylanıslı tómendegi tendensiyalar jáhán ekonomikası ámeliyatda gúzetilip atır :

1. Jáhán daǵı kapitaldı kiripi hám importında rawajlanǵan mámleketler jetekshilik qılıp atır.

2. Xalıq aralıq isbilermenlik kapitalı háreketi quramında portfel investitsiyalar tárepke jılısıw tendensiyasi bar.

3. Xalıq aralıq kreditler hám depozitlarning jáhán investitsiyaları quramındaǵı úlesi jáhán finanslıq daǵdarısınan keyingi dáwirde azayıp barıp atır.

4. Jáhán kapital kiripindegi Kitaydıń úlesi ósiw tendensiyasiga iye bolǵan bir dáwirde, kapital importında AQSHning úlesi azayıw tendensiyasiga ıyelep atır. Soǵan qaramay jáhán kapital importında AQSHning úlesi ele-eli saqlanıp qalıp atır.

5. Sanaatı rawajlanǵan mámleketlerde sırt el investitsiyaların jaylastırıwdıń tiykarǵı tarawı bank-finans sektorı, xızmetler tarawı (bunıń ishinde informaciya telekommunikatsiya tarawı eń jetekshi bolıp tabıladı), farmacevtika, biotexnologiya, elektron sanaat, ilimiy hám texnologiyalıq mashinalar islep shıǵarıw bolsa, rawajlanıp atırǵan mámleketlerde aldınǵı sıyaqlı tuwrıdan-tuwrı sırt el investitsiyalar neft-gaz tabıwǵa, mashinasozlikning bólek sektorlarına, agrosanoat kompleksine qosılıp atır ;

6. Jáhán sırt el investitsiyaları bazarında tiykarǵı subyekt retinde TMKlarning roli asıp atır ;

Xalıq aralıq fond bazarı rawajlanıwınıń tiykarǵı tendensiyalari tómendegilerde óz hákisin tabıp atır :

1. Fond bazarınıń barǵan sayın keńeyip hám tereńlesip barıwı ;

2. Xalıq aralıq fond aktivleri menen tuwındı finanslıq qurallar sawdasınıń ósiwi;

3. Jáhándıń jetekshi finanslıq oraylarında bazardıń konsentraciyası ;

4. Bazardıń jańa qurallardı jaratılıwi’ ;

5. Bazardıń kompyuterlashuvi;

6. Xalıq aralıq fond bazarında rawajlanıp atırǵan mámleketler qımbatlı qaǵazlarınıń áhmiyetin artpaqtası.

Bunnan tısqarı, global finanslıq krizis sharayatında fond bazarlarında tómendegi tendensiyalar júzege keldi:

— xalıq aralıq fond bazarında kapitaldı qosıwdıń hám operatsiyalardıń tiykarın shólkemlesken halda xalıq aralıq qarız qımbatlı qaǵazları hám xalıq aralıq aksiyalar bazarınıń aqırǵı on jıllıqtaǵı kólemi altı eseden kóbirekqa asqan, 2008-jıl krizis dáwirinde olardıń ósiwi páseytiwgen, xalıq aralıq aksiyalar bazarınıń kólemi tiykarınan rawajlanıp atırǵan mámleketler esabına qısqargan bolsada, házirde uiarning kólemi taǵı ósiw tendensiyasiga ıyelep atır ;

— xalıq aralıq qarız qımbatlı qaǵazlar hám aksiyalar bazarında rawajlanǵan mámleketler, xalıq aralıq qarız qımbatlı qaǵazlar bazarında finanslıq institutlardıń jetekshiligi saqlanıp qalıp atır.

— rawajlanıp atırǵan mámleketler fond bazarınıń ekonomika tarmaqları boyınsha diversifikatsiyalashuv dárejesin kishiligi krizis dáwirinde onıń turaqlılıǵınǵa unamsız tásir kórsetken;

— finanslıq krizis sharayatında jáhándıń rawajlanǵan mámleketleri fond birjalarında aksiyalar bazarı kapitallashuvining YalMga salıstırǵanda úlesi keskin tomenlegen. Jáhán mámleketleri YalMga salıstırǵanda aksiyalar bazarı kapitallashuvi krizis dáwirinde 55% ni, aqırǵı bes jıllıqta rawajlanǵan mámleketlerde qarız munasábetin ańlatiwshı qımbatlı qaǵazlar YalMga salıstırǵanda keminde 100% ni shólkemlestiriwi gúzetilgen;

— rawajlanıp atırǵan mámleketler fond birjalarında jáhán finanslıq-ekonomikalıq daǵdarısı sharayatında aksiyalar hám obligatsiyalar boyınsha sawdalar kólemi azayǵan.

Xalıq aralıq finans bazarında 2 jo’neliseń áhmiyetli orında turadı.

Xalıq aralıq rawajlanǵan mámleketlikler (Amerika, Ullı Britaniya, Germaniya hám basqalar ) kiripti jaqsılaw ;

Bul jol menen ishki finans bazarına sırtqı valyutanı alıp kirisiw hám mámleket ishkerisinde infulyatsiya (pulning qadrsizlanishini) aldın alıw hám finansni rawajlandırıw múmkin.

Kiripti qanday jaqsılaw múmkin?

AQShning Garvard universiteti professorı M. Porter 1990 jılda ekonomikalıq teoriya islep shıǵadı. Bul teoriyanı Qubla Kareya birinshilerden bolıp ámeliyatqa ámeldegi etedi. Oǵan kóre, mámlekettiń básekilesligi milliy sanaattıń turaqlı túrde rawajlanıw hám de innovatsiyalardı óndiriske ılayıqlıǵı menen belgilenedi. Onıń negizinde tórtew zárúrli tárep, yaǵnıy miynet, tábiy resurslar, infratuzilma, bilim, kapital sıyaqlı faktorlarǵa iye sharayatlar, ishki hám de sırtqı talap, óz-ara baylanıslı (texnologiyalıq tárepten biri-birin toldıratuǵın) hám kómekles tarmaqlar (strukturalıq buyımlar, yarımyyor ónimler hám de taǵı basqalardı jetkizip beriw) rawajlanǵanlıǵı hám ishki bazar daǵı báseki (bul faktor keleshekte firmaǵa sırtqı bazarda básekinde ústinlik beredi) jatadı.

Tema kózqarasınan bul teoriyanıń aqırǵı eki faktorı haqqında tolıqlaw toqtalıp ótiw kerek. Qubla Kareyada klasterlerdiń qáliplesiwinde bir-birin texnologiyalıq toldıratuǵın, baylanıslı óndiristegi rawajlanıw faktorı kóbinese import etiletuǵın strukturalıq buyımlardı hám de yarımyyor ónimlerdi jergiliklilestiriw jolı menen támiyinlengen. Bul sanaattı modernizaciyalawdıń ámeliy quralı retinde de qollanılǵan. Kitaydıń erkin ekonomikalıq zonalardı shólkemlestiriw hám rawajlandırıw boyınsha tájiriybesi de buǵan ayqın mısal bóle aladı. Bunday zonalarda investorlar ushın qatań talaplar belgilengen, jańa ónim islep shıǵarıwdı ózlestiriw boyınsha jergiliklilashtirishning eń kem shegarası ornatılǵan. Sol orında jergiliklilestiriw sanaat siyasatınıń quralı retinde tek ǵana rawajlanıp atırǵan mámleketlerde, tek import ornın oraw maqsetindegine paydalanilmayotganini búydew kerek. Mısal ushın, 2008-2009 jıllardaǵı global krizis dáwirinde dúnyada júzden artıq iri jergiliklilestiriw programmaları ámelge asırılǵan. Olardan 14 tasi AQShda, 5 tasi Kanadada ámelge asarilgan.

AQShda jumıssızlıqtı kemeytiw maqseti jergiliklilestiriw ilajların qóllawǵa odadı. Mısalı, AQSh kongressi tárepinen “Amerika ónimlerin satıp alınǵan zat qil” principin ámelge asırıw hám de “American Recovery and Reinvestment Act” programması atqarıwı sheńberinde jergiliklilashtirishni xoshametlew mexanizmi retinde mámleket satıp alınǵan zatları ushın 787 milliard dollar ajıratıldı. Bunnan tısqarı, jańa tarmaqlardı rawajlandırıw zárúrshiligi, joqarı texnologiyalıq islep shıǵarıwdı, informaciya texnologiyaların, qayta tiklenetuǵın energiya dáreklerin jolǵa qoyıw boyınsha belgilep alınǵan wazıypalar da jergiliklilestiriw siyasatı ushın úlken jol ashtı.

Sonday eken, jergiliklilestiriw jaysha import ornın oraw siyasatı emes. Bul jumıs orınlarındı jaratıw, sırt el investitsiyaları hám de texnologiyaların tartıw hám qosılǵan baha global shınjırı (tayın ónim óndiristiń zamanagóy bólistiriwi) ga kirisiwdi támiyinleytuǵın nátiyjeli mexanizm ham bolıp tabıladı. Prezident tárepinen jergiliklilestiriw programmaların qáliplestiriw hám de ámelge asırıw procesi sın kózqarastan bahalangani da áyne joqarı qosılǵan bahaǵa iye básekiles ónimler kiripi ushın isenimli tiykar jaratıw zárúrshiligi menen baylanıslı.

Ishki bazar daǵı báseki haqqında gáp ketkende, sonı atap kórsetiw zárúr, ol kóp tárepten sanaat daǵı strukturalıq máseleler menen baylanıslı bolıp, sırtqı bazar daǵı básekine shıdam bere almaydı. Sol sebepli de Háreketler strategiyasında jergilikli óndiriwshiler básekilesligin asırıw ushın zamanagóy texnologiyalardı import etiwge bólek pát berilgen. Sebebi bularsız básekiles ónim óndiristiń ılajı joq. Qosılǵan baha global shınjırına (yamasa texnologiyalıq shınjır ) kirisiw ushın tuwrıdan-tuwrı investitsiyalardı qosıw da áne sonday qurallardan biri esaplanadı. Sońǵı bir yarım jıl dawamında jańa texnologiyalardı engiziw, atap aytqanda, ilimiy izertlew hám tájiriybe-konstruktorlıq jumısların ótkeriw, tálim sistemasın rawajlandırıw hám de klasterler formasında jańa sanaat komplekslerin jaratıw boyınsha ámelge asırılǵan siyasat áyne bul maqsetke qaratılǵan.

Aqılǵa say protektsionizm

Ózbekstanda sheki onim tovarların tereń qayta islew arqalı tayın ónim kiripin keńeytiwge itibar barǵan sayın kúshaytirilmoqda. BMT tárepinen qollanılatuǵın Bas jeńillikler sistemasınan parıq etetuǵın milliy tarif jeńillikleri sisteması engizilgen. Mámlekette jergilikli óndiriwshiler mápleri jolında kópshilik import etiletuǵın tayın ónimlerge salıstırǵanda joqarı boj tólewleri ornatılǵan. Bul ámeldegi sawda rejimi qorǵaw ózgeshelikine iye ekenliginen dárek beredi. Bunday mexanizm dúnyanıń kóplegen mámleketleri tárepinen qollanıladı. Mısalı, AQShda sanaat tovarları bazarın qorǵaw maqsetinde arnawlı tariflarni ornatıw ámeliyatı bar.

Biraq sonı atap kórsetiw zárúr, milliy ekonomikamızda búgingi kúnde barlıq túrdegi import etiletuǵın tavar pozitsiyalari boyınsha boj tólewleri belgilengen edi (boj tólewi, QQS hám aktsiz). Bunda 30 procentten aspaytuǵın tavar pozitsiyalari boyınsha jergilikli ónimler islep shıǵarılardi. Bunday haddan zıyat qorǵaw ilajları sawda tártip-dástúrleri teń salmaqlılıqın buzadı hám de baxa faktorları tekǵana ishki bazarda, bálki kirip tovarları ma`nisiniń de asıwına alıp keledi. Sol sebepli jergilikli kirip etiwshiler básekilesligin kúsheytiw zárúrshiligi kózqarasınan da barlıq túrdegi tovarlar pozitsiyasi boyınsha boj tólewlerin qayta kórip shıǵıw maqsetke muwapıq esaplanadi. Biz básekinde salıstırıwiy ústinlikke iye bolǵan kirip pozitsiyalari boyınsha arnawlı bir múddetke import sheklewlerin saqlap qalıw maqsetke muwapıq. Biraq import almastırıwshı islep shıǵarıwdı xoshametlew ushın sheklewlerdiń hádden tıs kóbeyiwi waqıt ótiwi menen teris nátiyje beriwi múmkinligin de esten shıǵarmaw kerek. Yaǵnıy kirip etiwshiler sırtqı bazardan ishki bazarǵa óz ónimlerin jóneltirishdan mápdar boladı hám sol jol menen kirip kóleminiń azayıwına alıp keledi.

Usılardan kelip shıǵıp, qolaversa, Jáhán sawda shólkemi hám de taǵı basqa xalıq aralıq shólkemler qaǵıydalarına muwapıq, kópshilik rawajlanıp atırǵan mámleketler sońǵı jigirma jıl dawamında import tariflarini kemeytiw ilajların ámelge asırıp keldiler. Rawajlanıp atırǵan mámleketlikler ekonomikalıq siyasatında kiripti xoshametlewdiń alternativ usılları jáne de kóbirek qollanılıp atır. Mısal ushın, infratuzilmani jaqsılaw, telekommunikatsiyanı rawajlandırıw, mámleket, finans hám transport xızmetlerin sapasın asırıw sońıında kirip etiletuǵın tovarlardıń ishki tranzaktsion sarpın sezilerli dárejede kemeytiw imkaniyatın beredi. Ekspertler pikrine qaraǵanda, bunday ǵárejetler ónim ózine túser bahasınıń 30 procentige shekem etedi. Bul faktor mámleketimiz kirip etiwshileri básekilesligin asırıw ushın jumısqa asırılmaǵan zárúrli rezerv esaplanadı.

Bunnan tısqarı, jurtımızdań keleshekte Jáhán sawda shólkemine aǵza bolıwǵa umtılıwın inabatqa alatuǵın bolsaq, JST aǵzaları óz milliy óndiriwshilerin qorǵaw hám de kiripti xoshametlew ushın paydalanıw huqıqına iye bolǵan sanaat siyasatı mexanizmlerin kórip shıǵıw talap etiledi.

Xalıq aralıq ámeliyatda islep shıǵarıwdı subsidiyalash, salıq hám finanslıq jeńillikler beriw, mámleket kepilligi menen kreditler ajıratıw sıyaqlı finanslıq qurallar keń tarqalǵan. Olardan nátiyjeli paydalanıw milliy kiripyorlarning joqarı dárejede básekilesligin asırıwǵa xızmet etedi. Mánisan joqarıda sanalgan mexanizmler de qorǵaw ilajları esaplanadı. Olar Tarif hám sawda boyınsha bas pitim klassifikatsiyasida notarif protektsionizm quralları qatarına kiritilgen. Olar derlik hár iskerlik tarawında qollanıladı.

Usınıń menen birge, milliy ekonomikanıń básekilesligin asırıw ushın jergilikli kirip etiwshilerdiń ishki básekiin rawajlandırıw kerek. JSTga aǵza -mámleketlikler tájiriybesin inabatqa alǵan halda, básekine juwapker institutlar rolin kúsheytiw kózqarasınan ámeldegi “Báseki tuwrısında”gi Nızamdı qayta kórip shıǵıw waqıtı keldi. Nızamnıń jergilikli óndiriwshilerdi xoshametlewge tiyisli bólimleri, ásirese, hár tárepleme kórip shıǵilıwı kerek. Nızamda barlıq maqset hám principler anıq-ayqın aytılıwı kerek, báseki ortalıǵın jaratıw quralları bolsa transparent, ashıq -áshkara bo'lmog'i hám de olar tuwrıdan-tuwrı ámel qilmog'i kerek.

XXI asrni báseki basqaradi

Prezident Shavkat Mirziyoev tárepinen belgilep berilgen ekonomikalıq reformalar kóp qırlı bolıp, XXI ásirdiń tabıslı rawajlanıp atırǵan mámleketi ushın nátiyjeli sanaat siyasatın aparıwǵa qaratılǵan bolıp tabıladı. Jergiliklilestiriw programmaları milliy kiriptiń básekilesligin támiyinlewge tiyisli sharalar menen uyqas túrde ámelge asırılıwı kerek. Bunda kirip iskerligin jolǵa qoyıw, onı qadaǵalaw hám de monıtorıń qılıwdıń jańa sisteması engiziliwi hám islep shıǵılıp atırǵan “jol kartalari” sanaat gúlleniwi hám de mámleket básekilesligin kúsheytiwge xızmet etedi. Húkimet tárepinen belgilenetuǵın tártipke soluvchi qaǵıydalar bolsa import ornın oraw siyasatın kiripti keńeytiwge jóneltiriw imkaniyatın beredi.

Turizm salasın jaqsılaw ;

Turizm salasın jaqsılaw arqalı sırt elden keliwshi turistlardan sırt el valyutası arqalı sawda etip Ózbekstanǵa sırt el valyutasın kirgiziw múmkin. \

Turizm3 salasın qanday rawajlandırıw múmkin?

Sayaxatshılıq (turizm) tarawı dúnya ekonomikasınıń eń jedel rawajlanıp atırǵan tarawlarınan biri bolıp tabıladı. Onıń keń qamtılǵan rawajlanıwı bolsa, kóplegen mámleketler ushın úlken dáramat deregine aylanıp barıp atır.

BMTning Jáhán sayaxatshılıq shólkemi maǵlıwmatında 2015 jılda dúnya boyınsha 1 milliard 184 million sayaxatshı belgilengen bolsa, 2016 jıl juwmaǵı boyınsha bul kórsetkish 1 milliard 235 millionǵa yaǵnıy, 3. 9 procentke asqan. Sayaxatshılarǵa kórsetilgen kirip xızmetlerin ma`nisi 2015 jılda derlik 1, 5 trillion AQSh dolların shólkemlestirgen. 2016 -2017 jıllarda da bul nomerlerde úlken ayırmashılıqtı kóriw múmkin.

Bunnan kórinip turıptı, olda, sayaxatshılıq tarawı búgingi kúnniń eń zárúrli ekonomikalıq tarawlarınan birine aylandı. Sol sebepli dúnyanıń kóplegen mámleketleri bul tarawdı jáne de rawajlandırıw, buǵan baylanıslı tiyisli infrastrukturani jáhán standartları dárejesinde jaratıw hám sayaxatshılar aǵımın asırıw boyınsha barlıq ilajlardı ámelge asırıp atır.

Turizmning nátiyjelililik dárejesi tómendegi nomerlerde óz sawleleniwin tapqan :

2015 jılda eń kóp shet ellik qonaqlardı qabıllawda Fransiya (83, 7 million ), AQSh (74, 8 million ), Ispaniya (65, 0 million ), Kitay (55, 6 million ) hám Italiya (48, 6 million ) kúshli beslikte turıwıbdi. Germaniya, Ullı Britaniya, Rossiya hám Meksika kúshli on danalıqtan jay alǵan. Biraq bul kórsetkish boyınsha Evropa hám Aziyanıń bir neshe qalaları jetekshilik qılıp atır. Buǵan mısal etip Hongkong (27, 7 million ), London (17, 4 million ), Singapur (17, 1 million ), Bangkok (16, 2 million ) hám Parij (15, 0 million ) sıyaqlı qalalardı keltiriw múmkin.

150-orın Ózbekstan ushın hesh tán emes

Ókiniw menen aytamız, Ózbekstan bul tarawda ele talay orqada ekenligin kóriw múmkin. Atap aytqanda, Pútkil dunya turizm hám sayaxatlar boyınsha keńesi (BTSK) tárepinen berilgen bahoga kóre, Ózbekstan sayaxatshılar saparı boyınsha dúnya mámleketleri arasında 150-orındı iyeleydi.

Jurtımız jáhán sayaxatshılıq bazarında óz ornına ıyelewine qaramastan, turistlarga qolay sharayat jaratıw, servis xızmetin jaqsılaw, sayaxatshılıq ótmishten qalǵan estelikleriniń ózine tartatuǵındorligini asırıw hám reklamanı kúsheytiw dárejesi júdá tómen. Sol sebepli buǵan baylanıslı sezilerli ósiw haqqında oylaw áne sol faktorlarǵa baylanıslı.

Turizm boyınsha básekige shıdamlı mámleketler reytinginde dúnyadaǵı (materiallıq rezervler, arzan infratuzilma, sayaxatshılıq ónimleri baxası, qawipsizlik dárejesi, xalıq aralıq ashıqlıq tárepinen) eń ózine tartatuǵındor 140 ta sayaxatshılıq mákanı belgilengen bolıp, bul dizimde Kazaxstan 85-orın, Kirgizstan 116 -orın, Tadjikistan 119 -orındı iyelegen, Ózbekstan bolsa Oraylıq Aziya mámleketleri ortasında eń aqırǵı orında turıptı jáne bul reytingge kiritilmegen.

Jaqında rásmiy saytlardan birinde 2017 jıldıń birinshi yarımında jurtımızǵa 1 million 800 mıń sayaxatshı kelgeni, bul kórsetkish 2016 jılǵa qaraǵanda 17 procentke asqanı haqqındaǵı maqalaǵa kózim tústi. Menimshe, bul nomerlerde azmaz bórttirip aytılǵan gáp bar sıyaqlı. Sebebi ózim áyne sayaxatshılıq salasında islep atirǵanım sebepli, sonday pikirdemen. Bunıń sebeplerin maqalam dawamında kórsetip ótiwge háreket etemen.

Mámleketimizde turizmni rawajlandırıw boyınsha keń kólemli jumıslar ámelge asırılıp atır. Sayaxatshılar aǵımın jáne de asırıw, olardı magnit sıyaqlı tartıw ushın ne etiwimiz kerek?

Ózbekstan úlken tariyxıy -materiallıq miyraslarǵa - 7300 den artıq áyyemgi-arxitekturalıq hám arxeologik ótmishten qalǵan esteliklerge iye. Olardıń kóbisi Samarqand, Buxoro, Xiva, Qalasısabz, Termiz, Qo'qon hám Tashkent qalalarında jaylasqan. Jurtımızdaǵı 200 den zıyat tariyxıy estelik hám ótmishten qalǵan estelikler YuNeSKOning materiallıq miyrasları dizimine kiritilgen.

Nahotki sonsha tariyxıy hám bay materiallıq miyraslarımız bóle turıp, olardı dúnyaǵa teńita almasak? Onıń ushın bizde arzigulik hám maqtagulik bay tariyxıy miyraslarımız jetkilikli. Bir ǵana Fransiyanıń Parij qalasına jılına 15 million sayaxatshı kelar eken. Biz bolsa hár jılı sayaxatshılar sanın sanawdan, ótken jıldaǵınan azmaz kóbeygen bolsa, onı anıq jayıwdan nariga ótpey atırmız. Nahotki iri bir sayaxatshılıq potencialına iye mámleket bóle turıp, bir qalashalıq nátiyjege erise almasak?

Nomerlerde mámleketimizge 1 million 800 mıń sayaxatshı kelgeni belgilengen. Eger mámleketimizde tiykarǵı sayaxatshılıq máwsimi mart ayınıń ortalarında baslansa hám dáslepki máwsim juwmaǵı iyun sheshe sońǵına shekem bolsa, sol dáwir dawamında sonsha sayaxatshı kelip ketiwin oyda sawlelendiriw qıyın.

Qolaversa, bizde mıymanxanalar jetkilikli emes, barı da Evropa mámleketleriniń mıymanxanaları baxası menen derlik teń hám hár jılı baxa sezilerli dárejede ósip barıp atır. Buǵan baylanıslı taǵı Parijǵa «murojaat» etetuǵın bolsaq, onda qala jáne onıń átirapındaǵı aymaqlardaǵı mıymanxanalar sanı 4. 260 teńi tashkil etar eken. Bizde bolsa bul kórsetkish respublika kóleminde 4 yarım esege tómen, yaǵnıy, jurtımız boyınsha tek 750 dane mıymanxana bar.

Maǵlıwmatlarǵa kóre, usı waqıtta turizmning mámleket jalpı ishki ónimindegi úlesi 2 protsentti quraydı. Bul júdáyam tómen kórsetkish. Turizm iskerligin ámelge asırǵan firma hám shólkemlerdiń sanı bolsa 433 ten ibarat.

Turizm mámleket basshısı itibarında

Usı jıldıń 22 dekabr kúni Ózbekstan Respublikası Prezidenti Shavkat Mirziyoyev parlamentke Shaqırıǵında barlıq tarawlar qatarında turizm sanaatı boyınsha tómendegi pikirlerdi bildirdi:

«Házirgi kúnde milliy ekonomikaǵa joqarı dáramat keltiretuǵın perspektivalı tarmaqlardan biri - bul turizm bolıp tabıladı. Ózbekstan turizm salasında dúnya boyınsha úlken potencialǵa iye bolǵan mámleket esaplanadı. Jurtımızda 7300 den artıq materiallıq miyraslar obiektleri ámeldegi hám olardıń derlik 200 tasi YuNeSKO dizimine kiritilgen.

Usınıń menen birge, mámleketimizdiń ayrıqsha tábiyaatı, gózzal dem alıw mákanları múmkinshiliklerinen paydalanıp, jańa turistik jónelisler ashıw múmkin. Bul tarawǵa jáhán brendlarini aktiv qosqan halda, biz zıyarat turizmi, ekologiyalıq, bilimlendiriw, etnografik, gastronomik turizm jáne bul tarawdıń basqa tarmaqların rawajlandırıwǵa bólek itibar qaratıwımız zárúr. Buǵan baylanıslı mámleket-jeke seriklik munasábetlerin qóllaw tarawdı taraqqiy ettiriwde keń múmkinshilikler ashıwın esapqa alıwımız kerek.

Samarqand, Buxoro, Tashkent qalalarındaǵı múqaddes zıyarat ornılar hám esteliklerdi zıyarat qılıw programmasın rawajlandırıw hám jedellestiriw zárúr. Ishki turizm salasındaǵı úlken múmkinshiliklerdi de tolıq jumısqa salıw kerek».

Sonıń menen birge, mámleketimiz basshısınıń 2016 jıl 2 dekabr degi «Ózbekstan Respublikasınıń turizm salasın jedel rawajlandırıwdı támiyinlew ilajları tuwrısında»gi Pármanı tarawda uchrayotgan qáte hám kemshiliklerdi jónge salıw etip, onı izbe-iz rawajlandırıwǵa qaratılǵanı menen áhmiyetli bolıp tabıladı.

Prezidentimiz mámleketimizdi 2016 jılda sociallıq-ekonomikalıq rawajlandırıwdıń tiykarǵı juwmaqları hám 2017 jılǵa mólsherlengen ekonomikalıq programmanıń eń zárúrli ústin turatuǵın baǵdarlarına arnalǵan Ministrler Mákemesiniń keńeytirilgen májilisinde turizm haqqında sóz júrgizer eken, bunday paydalı tarawdıń rawajlanıwı itibardan shette qalıp kiyatırǵanı, onıń Ózbekstan ekonomikası rawajlanıwına qosatuǵın úlesin asırıw, tariyxıy hám materiallıq qádiriyatlarimizni targ'ib qılıw, sonıń menen birge, valyuta rezervlerin toltırıw boyınsha anıq ilajlar kóriliwi zárúr ekenligin bólek aytıp ótdi.

Turist — investitsiya degeni

Prezidentimiz dúnyanıń 33 mámleketinde Ózbekstan elshixonalari iskerlik kórsetip atırǵan elshilerge qarata etken onlayn shaqırıǵında Ózbekstanǵa shet el ivestitsiya hám de turistlarni tartıwdı, ásirese, hár bir elshine hár kúni 10 dana sayaxatshı jıberiwge itibar beriwdi aytıp ótdi. Yaǵnıy, turist da investitsiya degeni, degen ideyanı ilgeri surdi.

Mámleket basshısınıń jurtımızda barlıq tarawlar qatarında turizmga da úlken itibar qaratıwı bul tarawda kózge taslanıp kelinip atırǵan kemshilik hám mashqalalardi saplastırıw ilajların jedellik menen ámelge asırılıwında programmaulamal bolıp xizmet etiwi shubhasız. Ózbekstan iri turizm potencialına iye mámleketler qatarında óz ornı hám áhmiyetine iye eken, sonday eken biz ámeldegi múmkinshiliklerden maksimal dárejede paydalanıwımız kerek.

Házirge shekem shet el mámleketlerde Ózbekstan haqqında kóbirek maǵlıwmatlardı úgit-násiyatlawda aqsaqlıqqa jol qóyılıp atır. Atap aytqanda, búgingi kúnde jurtımızǵa kelip atırǵan kópshilik sayaxatshılar turizm firmaları tárepinen qosılıp atır. Evropanıń derlik barlıq mámleketlerinde Ózbekstan haqqında xalıqta jetkiliklishe maǵlıwmat joq. Olar áyne turfirmalar arqalı esitip, qızıǵıwshılıq bildirip kelisip atır.

Sol tarawda xızmet etip atırǵanım sebepli, kóplegen shet el sayaxatshılar menen sáwbette bolaman. Qolaversa, Evropa mámleketlerinde dóretiwshilik ushırasıwlarda qatnasıw etip kelemen. Naǵız ózinday ushırasıwlarda kóplegen sol sıyaqlı kóplegen pikirler bildiriledi.

Evropalıqlardıń Ózbekstan haqqındaǵı qıyalları

2014 jıldan baslap óz esabımdan Germaniya hám Shveytsariya mámleketlerinde mádeniy-aǵartıwshılıq, kórkem ádebiyatqa baylanıslı -kórkem ilajlar uyushtirib kelyapman. 2017 jıldıń báhár hám gúzek aylarında da áne sol iskerligimdi dawam ettirib, «Ózbekstan - Ullı jipek jolıniń merwerti» joybarı sheńberinde Germaniyanıń 27 qalasında ilaj ótkeredim. Ol jaǵdayda 1000 danadan artıq Germaniyalıq qatnastı. Ushırasıwlarda Ózbekstan, onıń danqlı ótken zamanı, qádiriyatları, úrp-ádet hám ana'analari, arxitekturalıq ótmishten qalǵan esteliklerge bay qalaları haqqında sóylep berdim. Ilaj sońǵında ashıq eki tárep baylanısilar bolıp ótedi. Áne sonday eki tárep baylanısilar dawamında ayırım Germaniyalıqlar jurtımız haqqında ulıwma basqasha oyda sawlelendiriwde bolǵanlıqları haqqında óz pikirlerin bildiriwdi.

Olar Evropa mámleketleriniń ǵalaba xabar quralları, atap aytqanda, radio, televidenie, gazeta hám jurnallar hám de internet baspalarında Ózbekstan haqqında maǵlıwmat derlik joq ekenligi, barı da unamsız ruhda jazılǵanın bildiriwdi jáne bul álbette, júdá ashınarlı hal.

Evropalıqlardıń kópshiligi Ózbekstan Afganistan menen shegara qatar mámleket bolǵanı sebepli sayaxat qılıw ushın júdá qáwipli aymaq, dep esaplasadı. Eń baxıtsızlıqlı tárepi sonda, xalıqtıń ayırım qatlamları Ózbekstandı ele da Rossiyaǵa tobe' koloniya mámleket, dep biliwar eken.

Derlik bir yarım ay dawamında bolıp ótken ilajlar dawamında Germaniyanıń onnan artıq abıraylı televidenie hám radiolarida kórsetuv hám esittirisler, sonıń menen birge, 30 dan artıq baspa baspalarda Ózbekstan haqqında unamlı pikirler bildirgen maqalalar basıp shıǵarıldı.

Dúnya tamadduniga úlken úles qosqan ullı sarkarda hám mámleket ǵayratkeri, sahıpqıran Ámir Temur júzege keliw etken qúdiretli Mavorounnahr saltanatining hawazası orta ásirlerde dúnyaǵa belgili bolǵan. Sonday eken, sol saltanatning búgingi zamanagóylıq kásip etken kóriki hám gózzallıqın jáne de keńlew targ'ib qılıw, úgit-násiyat jumısların kúsheytiw, shet ellik sayaxatshılardilıq jáne de keńlew qosıw búgingi kúnniń eń aktual máselesi esaplanadı.

Olardıń Ózbekstan haqqındaǵı qıyalların tómendegi siltemelerden oqıp alıwıńız múmkin: The Paper (China), Lonely Planet, Suitcase Magazine (Print Version kommt bald raus), Go Girl Guides (Blog), London Evening Standart, The Travel Magazine, Huffington Post, A piece of Viola.

Turizmni rawajlandırıwǵa tiyisli talap hám usınıslar

Jurtımız gúlleniwi jolında ámelge asırılıp atırǵan barlıq reformalar negizinde Watan, xalıq mápi turıptı. Barlıq tarawlarda reformalar ámelge asırılıp atır. Bunday unamlı ózgerisler, rawajlanıwdı jańa basqıshqa kóteriw ushın, hámmemiz óz wazıypamızdı shın júrekten ótew etiwimiz, belsendi bolıwımız kerek. Turizm salasın rawajlandırıw hám sayaxatshılar sanın asırıw boyınsha tarawdıń qánigesi retinde usınıslarım tómendegishe:

- Turizm salasında iskerlik yuritmoqchi bolǵan isbilermenlerge jeńillikli kreditlerdi beriw hám de jer aldım-berdim jumısları jeńillashtirilib, jáhán ulgilerine juwap beretuǵın mıymanxanalar sanın kóbeytiw, sol arqalı básekin kúsheytiw, mıymanxana baxaların arzanlastırıw. Sebebi turpaketlar baxası asqan sayin, jurtımızǵa keletuǵın sayaxatshılar sanı da tómenlep baradı. Bunıń nátiyjesinde olar talay arzan baxalarǵa iye bolǵan basqa mámleketlerge barıwdı ábzal kóriwedi.

- «Ózbekstan hawa jollıq»menen kelgenler halda, aviabiletlarni onlayn satıp alıwdı jolǵa qoyıp, ashıq onlayn xizmet kórsetiw sistemasın jolǵa qoyıw usınısı da júdá aktual másele. Rawajlanǵan mámleketlerde aviakassa túsinigi kúndelik turmısda hesh qashan isletilbeytuǵın sóz. Turizm taraqqiy etken qandayda bir bir mámlekette hesh kim aviakassaga barıp aviachipta satıp alınǵan zat etpeydi. Qandayda bir mámleketke barǵısı kelgen adam uyini tark etpegen halda hámme jumısların kompyuterden turıp atqaradı. Kóplegen evropalıqlar mennen: «Nege sizlerde «Ózbekstan hawa jollıq» rásmiy veb -betsidan onlayn shıpta satıp alıwdıń múmkinshiligi joq? », dep sorasadı. Egerde reys ámelge aspay qalsa, aviakompaniya veb -betsinde bul haqqında hesh qanday maǵlıwmat berilmaydi. Menimcha, egerde bul jóneliste de reformalar alıp barılsa, jurtımızǵa keliwshi sayaxatshılardilıqń sanı keskin asadı.

- «Ózbekstan temir jollıq»de da biletlarni onlayn satıp alıw sistemasın taǵı da joqarı dárejede jetilistiriwtirilse, nur ústine artıqmash nur bolar edi. Qolaversa, «Afrosiyob» tezjurer poyezdine iri sayaxatshılıq gruppalarına biletlarni satıp alıw talay qıyınshılıqlı jumıs. 40 kún qalǵanda sistemada biletlarni satıp alıw múmkinshiligi boladı. Lekin kassaǵa barsań, biletlar sanı qashannan berli sheklengen.

- Jaqında Tashkent qalasındaǵı Islam Karimov atlı xalıq aralıq aeportga Frankfurtdan ushıp keldim. Jaǵday ilgerine salıstırǵanda talay jaqsılanǵan. Náwbette kóp túrmeysiz, sırt el puqaralarına bólek xızmet kórsetiwshi ayna ámeldegi, ulıwma alǵanda, ortalıq talay unamlı jaǵdayda. Lekin jomadoningni naq bir saat kutasan. Quday kórsetpesin, Frankfurt reysi menen bir waqıtta Rossiya hám Turkiya reyslari da qo'nsa, urdi quday... Sayaxatshılardilıqń kópshiligi «olijanob», naq eki reys shıǵıp bo'lgach, keyin shıǵıwadı. Sol sebepli sayaxatshılar ushın samolyottan túsken zamati bólek jasıl koridorlar jaratılsa hám olar qanday reys bir waqıtta keliwinen qaramastan, tezirek aeroporttı ketiwǵa múmkinshiligi bolsa, bul tarawdı rawajlandırıwda talay unamlı nátiyjege erisken bo'lar edik.

- Men sol Watandı jaxsı kórip ardoqlovchi barlıq belsendi jerleslerim sıyaqlı Ózbekstandı rawajlanıwı tárepdariman hám bunda, álbette, jurtımız paraxatshiliqti hámme zattan ústin, dep bilemen. Buǵan baylanıslı mámleketimizde barlıq ilajlar kórilgen. Lekin sonday bolıwına qaramastan, jurtımızǵa kelip atırǵan sayaxatshılarǵa bir mámleketten biziń jurtımızǵa shegara arqalı otip atırǵanda olar ushın da bólek sistema jaratılsa, maqsetke muwapıq bo'lar edi. Yaǵnıy, olardı cho'chitmasdan tekseriwden ótkerip, azraqqina kishi piyillik menen shegaradan ótkeriw.

- Ózbekstandı turistik mámleket retinde jurtımızda iskerlik kórsetip atırǵan tarawdıń qánigeleri menen awızbirshilikte Ózbekstan tuwrısında bir ıqsham «sayyohlar ushın qóllanba» tayarlanıp, onı barlıq tillerge awdarma etip, arzan baxada yamasa egerde múmkinshiligi bolsa, biypul shet sayaxatshılıq firmalarına tarqatıw. (Hár gezek Evropada bolsam, álbette kitap dúkanlarında saatlap waqıt ótkeremen, ókiniw menen aytamız Ózbekstan tuwrısında qandayda-bir sapalı fotoalbom joq. Dúnya mámleketleri (bórttirip aytılǵan gápiz) tuwrısında kitaplar bar. Álbette Ózbekstan tuwrısında sayaxatshılar ushın qóllanbalar 3-4 bar, lekin onı ózbekler emes, jurtımızǵa kelip ketken sayaxatshılar yamasa shetten kelgen tarawdıń wákilleri ózi bilgeninshe jazıwǵan ).

- Ózbekstan haqqında qızıqlı maǵlıwmatlar menen fotoalbomni turizm tarawı qánigeleri menen sheriklikte (olardıń ideyaları menen) baspaǵa tayarlab, túrli tillerde joqarı sapada baspadan shıǵarıw. Onıń baxası qımbat bolmawi zárúr hám Ózbekstanda barlıq kitap dúkanları hám de sayaxatshılar keliwshi dúkanlarda satıwdı jolǵa qoyıw. Bul joybar ústinde dóretiwshilik toparım menen házirde islep atırman.

- Jurtımız, úrp-ádet hám dástúrlerinemiz, milliy qádiriyat hám bay tariyxıy miyraslarımız haqqında hújjetli hám kórkem filmler jarısı daǵaza etilse hám eń saraların xoshametlantirib, olar jaratqan filmlerdi ingliz, nemis hám basqa tillerge dublyaj etdirib, xalıq aralıq jarıslarda qatnassak, sayaxatshılar sanı asıwı tayın.

- Jıldıń eń gózzal hám tártipli xojalıqı, kóshesi, máhellesi, awılı, rayonı, qalası, wálayatı kórik tańlawları daǵaza etilse hám hár jılı olardı xoshametlew jolǵa qóyılsa, biziń saqıy hám ıqlaslı jerleslerimiz óz jasap turǵan jayın jaqın jıllarda «jannat»ga aylantırıp jiberiwi anıq. Rawajlanǵan Evropa mámleketlerinde bul áp-áneydey jolǵa qoyılǵan. Atap aytqanda, Germaniyada hár yilgi tańlawda kóp jaylar jergilikli xalıq ǵayratı menen abadanlastırıladı. Sol sebepli Germaniyanıń qaysı awılı yamasa qalasına barsań, kóziń quvonadigan dárejede hámme jaydı bezab qoyıpdı. Bul bolsa, óz gezeginde, sayaxatshılardilıq ózine qosıwı tayın.

Kitay Xalıq Respublikası (XXR) - házirgi kúnde ekonomikası, búydew kerek bolsa, “sońǵı kosmik tezlikda” ósip baratırǵan mámleket. Kitaydıń bul háreketi kimlerdi bolıp tabıladı tańlanıwǵa, kimlerdi bolıp tabıladı qáweterge salıp atırǵanı, usı waqıtta, onı hár tárepleme úyrenip shıǵıwdı talap etedi. Zero, onıń ǵayrıtabiiy ekonomikalıq ósiwi hám aktiv diplomatiyasi tekǵana Arqa Aziya, bálki dúnya daǵı jaǵdaynı tupten ózgertip atır. Jaqın o'nyilliklar ishinde mámlekettiń tańlanıwlanarli dárejede kúshke hám tásirge ıyelewi barlıq mámleketler ushın analiztalab temaǵa aynalǵan. Batıs analitiklarining “Kitaydıń ósiwi, shubhasız, XXI ásirdiń ullı waqıyalarınan biri boladı” dep boljawı biykarǵa emes, álbette.

Birpara gúzetshileriniń pikrine qaraǵanda, Amerika dáwiri oxirlamoqda hám dúnya “Batıstan Shıǵısqa ko'chmoqda”.

Qi’tay 1970 jıllar aqırları (1979 ) de basqarıw -buyrıqpazlıq sistemasınan bazar ekonomikası sistemasına ótken. Buǵan deyin oraydan joybarlawtırılatuǵın ekonomika mámleket rawajlanıwda kutilgan nátiyjelerdi bermadi (sanaat ónimleriniń ¾ bólegi sol sistemaǵa tiyisli bolǵan ). Ózgerislerdi bahalaw ushın tómendegi faktlarni keltiriw jetkilikli: 1954-1979 jıllarda YAIMning jıllıq ortasha ósiwi 5. 9% (xalıq jan basına 3. 8%) bolǵan bolsa, 1979 -1995 jıllarda bul kórsetkishler uyqas túrde 10. 0% (8. 5%) ni shólkemlestirgen (qosımsha ).

Qitay bul ekonomikalıq reformasida oraylıq orındı jeke sektor iyeleydi. Házirde YAIMning 70% i jeke sektor úlesine tuwrı keledi.

Qolaversa, ekonomistler Kitaydıń ekonomikalıq ósiwine 2 faktorni sebep etip ko'satadilar: úlken muǵdarda kapital qoyılmaları (jergilikli fondlar hám sırt el investitsiyaları tárepinen finanslashtiriladi) hám joqarı dárejedegi ónimlilik. Sonı aytıp ótiw kerek, házirde jergilikli fondlar pútkil mámleket jamg'rmalarining yarımın quraydı.

Házirde kópshiliktiń dıqqat orayında bolǵan táreplerden biri Kitaydıń AQSHni ortda qaldırıp keta alıw -almasligida bolıp tabıladı. Al Kitay - Amerika jarısında kim jeńimpaz boladı?

Realistlar eger Kitay sol tárzde kúsheyiwde dawam etse hám AQSH óz pozitsiyasini joǵata barsa, eki qıylı zat júz bolıwı múmkin: Kitay óziniń rawajlanıw jetiskenliklerinen tásir etiwshi kúsh retinde paydalanıp, xalıq aralıq sistema nızam -qaǵıydaların óz maqsetlerine uyqas túrde qayta ózgertiwge háreket etedi hám basqalar - tiykarınan, “tómenlep baratırǵan gegemon” - Kitaynı qáliplesip atırǵan qawipsizlik abayı (the growing security threat) retinde kóre baslaydı. Shın mániste eki náhán ortasında dúnya liderligi ushın dramatik urıs baslanadı. Izertlewler sonı kórsetedi, “drama” Kitaydıń úlken qudıretke jetiwi hám Aziya oraylı dúnya qáliplesiwi menen tawsıladı. Lekin qizig'i sonda, bul “jazılmaǵan drama”.

Drama tamasha qılıp atırǵan tamashagóy onı qanday tawısıwın aldınan bilgisi keledi hám ózinshe boljaw etedi. Biz da sońǵı saqnanı kóriw ushın drama aqırın kútip o'tirmasdan, “sanalı tamashagóy” rolin o'ynaymiz. Onıń ushın “qaharmanimiz”ning usı waqıttaǵı qılıp atırǵan minez-qulqların analiz etip shıǵamız.

2008 jıl baslanǵan global ekonomikalıq krizis Kitayǵa da tásir etkendi. Ásirese, ekonomikanıń sırtqı sektorına. Sırtqı sawda (kirip hám importda ) hám sırt el investitsiyalar aǵımı kamaydi, júz mińlaǵan jumısshılar óz jumısların joǵatdı. Kitay húkimeti bazar infrastructurasini jaqsılaw ushın $586 mlrd ekonomikalıq stimul paketin ajratdi. Sonıń menen birge, banklerdiń qarız beriw qábiletin kúsheytiwge qaratılǵan monetar siyasatti alıp bardı, úy xojalıqları tutınıwı artıwın támiyinledi. Bul etilgen jumıslar Kitay ónimlerine talaptıń keskin azayıwı qáwpin talay jónge salıw etdi. Dúnyanıń kóplegen rawajlanǵan mámleketleri, sonday-aq AQSH, jıldı unamsız ekonomikalıq ósiw menen juwmaqlaǵan bir dáwirde Kitay YAIMi 2008 - 2009 jıllarda uyqas túrde 9. 6% hám 9. 2% ga o'sdi. 2010 jıl ekonomikalıq krizistan aldınǵı kirip potencialın tikladi hám YAIM 10. 3% ga o'sdi. Xalıq aralıq Valyuta Fondining maǵlıwmatlarına kóre, 2011 jılda Kitaydıń real YAIMi 9. 6% ga ósedi hám keyingi bes jıldaǵı ortasha jıllıq ósiw kórsetkishi 9. 2% ni quraydı.

2010 jıl kórsetkishleri boyınsha, Kitay nominal YAIMi 5, 824 mlrd. $ (xalıq jan basına 4, 440$) muǵdarında bolǵan. Salıstırıwlaw ushın Yaponiya - 5, 461 mlrd. $ (xalıq jan basına 43, 060$) hám AQSH - 14, 660 mlrd. $ (xalıq jan basına 47, 260$). Itibarlı tárepi sonda, 2010 jılda Kitay YAIMi harid qábileti pariteti (GDP PPP) talay yuqqori bolǵan (Kitay - 10, 203 mlrd. $, Yaponiya - 4, 299 mlrd. $, AQSH - 14, 660 mlrd. $). Bunnan Kitaydıń ekonomikalıq qábileti qaysı dárejede óseyotganini seziw múmkin.

Ekonomistlar Intellektuallıq Birligi tashkilkoti maǵlıwmatlarına tiykarınan, Kitay YAIMi satıp alıw qábileti boyınsha 2017 jılǵa barıp AQSHni da ortda qaldıradi. Nominal YAIMi boyınsha 2030 jılǵa barıp dúnyada birinshi orınǵa shıǵıp aladı.

Lekin bir zatqa e'tabor beriw kerek. Kitaydıń xalqı 2030 jılǵa barıp 1. 1 mlrd., AQSHniki bolsa 350 mln. bolıwı kutilyapti. Eger YAIM muǵdarı o'ssa da, onıń xalıq jan basına qatnası AQSHnikidan 3 ret tómen baladı. Qolaversa, AQSH kórsetkishleri artıwın da esapqa alıw kerek. Sebebi Sonday eken, Kitaydıń AQSHga ekonomikalıq tárepten tolıq jetip alıwı ushın onıń jasaw standartları da joqarı bolıw kerek. Bul jaǵday tek ǵana asrimizning sońǵı sheregine barıp, bálki XXII asirde júz bolıwı múmkin . Kitay alıp baratırǵan zárúrli iqtisidiy siyasatlardan taǵı biri bul onıń valyuta siyasatı bolıp tabıladı.

Kitay sol paygacha 5 ret yuan siyasatın ótkergen. Onıń yuan siyasatı tariyxına zimnan názer taslasak, Kitaydıń 20 -30 jıl aldın valyuta siyasatina qattı kiriwgenini bilamiz.

Tema: Sho'lkemler tu'sinigi oni'n' klassifikaciyasi'.

Joba

1.Kirisiw

2.Tiykarǵı bólim

2.1.Sho'lkemler tu'sinigi oni'n' klassifikaciyasi'.

2.2.Sho'lkemnin' jasaw da'wiri

3.Juwmaqlawshı bólim

3.1Sho'lkemnin' ishki ha'm si'rtqi' jag'dayi'