27. Ekonometrik tenglamalar tizimi yordamida prognozlash uslubiyoti
28. Ijtimoiy-iqtisodiy prognozlashning umumiy tushunchalari va obyektlari. Ijtimoiy modellashtirish funktsiyalari: mavjud tizimlar va ob'ektlar to'g'risidagi bilimlarni chuqurlashtirish; asosiy parametrlarni aniqlash, qo'shimcha qo'llash usullari; Sifat xususiyatlari bilan belgilangan asl va modellarning qiyosiy tahlili. Modellashtirish Heurist va muhim tendentsiyalarni ochib beradi, muammolarni hal qilishning ijobiy usullarini belgilaydi, alternativa variantlarni taklif etadi. Modellarning bir nechta turlari (turlari) ajralib turadi: kognitiv, evristik; Kelajakning modellari - prognostik; Kerakli modellar bu holat. Modellashtirish maqsadlari: hozirgi paytda muammoning holatini aks ettiring; eng keskin "tanqidiy" daqiqalarni, "tugunlar" qarama-qarshiliklarini ochib berish; rivojlanish tendentsiyalari va uning ta'siri istalmagan rivojlanishni aniqlash omillarini aniqlang; Davlat, jamoat va boshqa tashkilotlar va jismoniy shaxslarning ijtimoiy vazifalarga maqbul echimlarni izlashda faollashtiradi. Model ba'zi talablarga javob berishi kerak:
1. Ob'ektni takomillashtirishni rivojlantirish uchun ob'ekt haqida ma'lumot berish, osonroq, qulay bo'lish.
2. Ob'ektning xususiyatlarini aniqlash yoki takomillashtirishga hissa qo'shish, uni qurish, ob'ektni boshqarish yoki bilish usullarini ratsionalizatsiya qilish.
Umuman olganda, model quyidagi talablarga javob berishi kerak: to'liqlik, etarlilik va evolyutsiya; ko'p sonli o'zgaruvchilarning o'zgarishi uchun mavhum bo'ling; muammoning echimini cheklaydigan shartlarni qondirish; Mavjud imkoniyatlar yordamida vazifalarni amalga oshirishga e'tibor qaratish; ijtimoiy ob'ekt yoki hodisa bo'yicha yangi foydali ma'lumotlarni olishni ta'minlaydi; Belgilangan terminologiyadan foydalanish uchun o'z haqiqatini tekshirish, ijtimoiy ob'ekt, jarayon, hodisaga muvofiqligini tekshirish qobiliyatiga olib keladi.
29. Ekonometrik modellarni tuzishda qatnashadigan iqtisodiy ma’lumotlarga qo‘yiladigan talablar. Korrelyatsion va regression tahlilni qo’llash vaqtida, omillarni tanlab olish va ulardan modellarda foydalanish hamda baholashdagi asosiy qoidalar quyidagilardan iborat:
Omillarni o’rganish bilan qamrab olinadigan ro’yxat chegaralangan, omillar esa nazariy asoslangan bo’lishi lozim.
Modelga kiritilgan barcha omillar miqdor o’zgarishlarga ega bo’lishi kerak.
Tadqiq qilinayotgan to’’lam sifatli bir jinsli bo’lishi lozim.
Omillar o’zaro funktsional bog’lanmasliklari shart.
Kelajakda omillar o’zaro tahsirini ekstra’olyatsiya qilish uchun modellardan foydalanilayotgan vaqtda xarakter jiddiy o’zgarmasligi, statistik mustahkam va barqaror bo’lishi lozim.
Regression tahlilda har bir omilning qiymatiga bir xil regressiyali natijaviy o’zgaruvchi taqsimoti normal yoki yaqin darajada mos kelish lozim.
O’rganilayotgan omillar tadqiq etilgan, natijaviy ko’rsatkichli, mantiqan davriy bo’lishi lozim.
Natijaviy ko’rsatkichga jiddiy tahsir ko’rsatadigan faqat muhim omillar tahsirini ko’rib chiqish lozim.
Regressiya tenglamalariga kiritilgan omillar soni katta bo’lmasligi lozim. CHunki omillar sonining katta bo’lishi, asosiy omillardan chetga olib kelishi mumkin. Omillar soni kuzatishlar sonidan to’rt marta kam bo’lishi kerak.
Regressiya tenglamasining omillari turli xil xatolar tahsirida buzilishga olib keladigan xatoliklar bo’lmasligi kerak. Omillar o’rtasida funktsional yoki shunga yaqin bog’lanishlarning mavjudligi - mulg’tikollenearlik borligini ko’rsatadi.
Kuzatuvlar sonini oshirish uchun ularning makonda takrorlanishidan foydalanish mumkin emas. Makonda hodisalarning o’zgarishi avtoregressiyani vujudga keltirishi mumkin. Avtoregressiya esa statistikadagi mavjud o’zgaruvchilar o’rtasidagi bog’lanishni mahlum darajada buzadi. SHuning uchun ko’rsatkichlar dinamik qatorlarida regression bog’lanishni o’rganish statistikadagi bog’lanishni o’rganishdan tubdan farq qiladi.
Har bir omil bo’yicha taqsimot normal taqsimotga ega bo’lishi shart emas. Bu regression tahlilni natijaviy, alomatli qiymat va tasodifsiz qiymatli omillar o’rtasidagi bog’lanishni ifodalovchi sifatida tahriflashdan kelib chiqadi.
Omillarni natural birlikda o’lchashda nisbiy qiymatlarga nisbatan ortiqroq ko’rish lozim. Nisbiy qiymatlar o’rtasidagi korrelyatsiya, regressiya tenglamasi parametrlari qiymati bog’lanish mazmunini buzishi mumkin.omillar o’rtasidagi bog’lanishni ifodalovchi sifatida tahriflashdan kelib chiqadi.
