|
Topshiriq:
Har bir turdagi asosiy vositadan qanchadan sotib olish mumkinligini
toping.
2-masala.
1-masala. shartlarida berilgan ma‘lumotlardan foydalanib xususiy
firma har bir asosiy vositadan ko‗pi bilan qanchadan sotib olishi
mumkinligini toping. Masalani yana qaysi usul bilan yechish mumkin?
3-masala.
150
x
1
+ 500
x
2
= 10000 budjet tenglamasi grafigini tuzing va bir
nechta yechimlarini toping.
4-masala.
Yuqoridagi tenglamada budjet ikki barobar ortganda grafigini
yasang.
5-masala.
3-masaladagi tenglamada baholar 75 va 250 bo‗lganda grafigini
yasang
6.3. Ishlab chiqarish modellari
6.3.1. Uslubiy ko‘rsatma
Ishlab chiqarish modellari
umumiy ko‗rinishda
n
x
x
,
,
1
erkli
o‗zgaruvchilari sarflanadigan yoki foydalaniladigan resurslar (ishlab
chiqarish
omillari)
hajmlarining
qiymatlarini
qabul
qiladigan
157
funktsiyaning qiymati esa ishlab chiqarish hajmlari kattaligini
anglatadigan
)
,
,
,
(
)
,
(
1
a
x
x
f
a
x
f
y
n
ishlab chiqarish funktsiyasi (IChF) orqali ifodalanadi.
Bu yerda:
n
- o‗zgaruvchilar soni, resurslar soniga teng;
a
— IChF
parametrlarining vektori.
Ishlab chiqarish modellari turli ko‗rinishdagi IChFdan tuzilishi
mumkin. Bir omilli ishlab chiqarish funktsiyalari keng sinfining tipik
vakili
b
x
a
b
a
x
f
)
,
,
(
, bu yerda
x
— sarflanayotgan resurs (masalan,
ish vaqti) miqdori,
)
,
,
(
b
a
x
f
— ishlab chiqarilayotgan mahsulot hajmi
(masalan, jo‗natilishga tayyor bo‗lgan televizorlar soni).
0
a
va
1
0
b
kattaliklar —
f
IChFning parametrlari. Ushbu model
sarflanayotgan resurs miqdori
x
o‗sganda ishlab chiqarish hajmi
y
ning
o‗sishi, biroq bunda resursning har bir qo‗shimcha birligi ishlab
chiqarilayotgan mahsulot hajmi
y
ning tobora kamroq o‗sishiga olib
keladi. IChFlari turli sohalarda qo‗llanilishi mumkin. Alohida korxona
(firma), tarmoq, tarmoqlararo ishlab chiqarish majmuasi mikroiqtisodiy
darajada ishlab chiqarish sistemasi sifatida qatnashishi mumkin. Bu
holda ishlab chiqarish funktsiyalari asosan tahlil va rejalashtirish
masalalarini, shuningdek, prognozlash masalalarini yechish uchun
tuziladi va foydalaniladi.
Alohida hudud yoki butun mamlakatni modellashtirish uchun (ya‘ni
makroiqtisodiy, shuningdek, mikroiqtisodiy darajadagi masalalarni
yechish uchun)
2
1
2
1
0
a
a
x
x
a
y
ko‗rinishdagi
Kobb-Duglasning ishlab
chiqarish funktsiyasi
(KDIChF) ko‗p ishlatiladi, bu yerda
0
a
,
1
a
,
2
a
—
IChF parametrlari. Bular musbat o‗zgarmas sonlardir (ko‗pincha
1
a
va
2
a
lar
1
2
1
a
a
shartni qanoatlantiradi). KDIChFning tatbiqlarida
K
x
1
ishlatilayotgan asosiy kapital hajmiga,
L
x
2
esa mehnat
xarajatlariga teng deb olinadi va u
2
1
0
a
a
L
K
a
Y
ko‗rinishini oladi.
158
Ishlab chiqarish funktsiyalarining xossalari ishlab chiqarish
jarayonini to‗liq tahlil qilish imkonini beradi. Bu xossalarni ikki omilli
IChF uchun ko‗rib chiqamiz.
)
,
(
)
(
2
1
x
x
f
x
f
IChF
0
1
x
,
0
2
x
holat
uchun aniqlangan.
1-xossa.
Resurslarning kamida bittasi yo‗q bo‗lsa, ishlab chiqarish
bo‗lmaydi:
0
)
0
,
(
)
,
0
(
1
2
x
f
x
f
.
Masalan, ishlab chiqarishga jalb etilgan mehnat resurslarisiz
mahsulot yetishtirib bo‗lmaydi.
2-xossa.
Resurslardan kamida bittasining sarfi ko‗paysa, ishlab
chiqarish hajmi o‗sadi:
)
,
(
)
,
(
,
2
1
2
1
2
2
1
1
z
z
f
x
x
f
z
x
z
x
.
Mehnat resurslaridan birortasining sarfini ko‗paytirilsa mahsulot
ishlab chiqarish hajmi ko‗payadi. Bunday ishlab chiqarish jarayoniga
mos
keluvchi
ishlab
chiqarish
funktsiyasi
0
)
,
(
2
1
x
x
f
va
n
i
x
x
f
i
,
1
,
0
)
(
shartni qanoatlantiradi.
3-xossa.
Resurslardan bittasining sarfi ikkinchi resurs miqdori
o‗zgarmas bo‗lganda ko‗paysa, ishlab chiqarish hajmi o‗sadi:
0
)
,
(
,
0
)
,
(
0
,
0
2
2
1
1
2
1
2
1
x
x
x
f
x
x
x
f
x
x
.
4-xossa.
Resurslardan bitta (
i
-chi)sining sarfi ikkinchi resurs
miqdori o‗zgarmas bo‗lganda ko‗paysa,
i
-chi resursning har bir
qo‗shimcha birligiga mos keluvchi ishlab chiqarish hajmi oshishining
kattaligi o‗smaydi:
0
)
,
(
,
0
)
,
(
0
,
0
2
2
2
1
2
2
1
2
1
2
2
1
x
x
x
f
x
x
x
f
x
x
.
5-xossa.
Resurslardan bittasining sarfi ko‗payganda ikkinchi
resursning limit samaradorligi oshadi:
0
)
,
(
0
,
0
2
1
2
1
2
2
1
x
x
x
x
f
x
x
.
6-xossa.
IChF
0
p
darajali bir jinsli funktsiyadir:
159
)
,
(
)
,
(
2
1
2
1
x
x
f
t
x
t
x
t
f
p
.
1
p
da ishlab chiqarish salmog‗i
1
t
marta o‗sganda ishlab
chiqarish hajmi
p
t
(
t
) marta oshadi, ya‘ni ishlab chiqarish
salmog‗ining o‗sishidan uning samaradorligi ortishiga ega bo‗lamiz.
1
p
da ishlab chiqarish salmog‗ining o‗sishidan uning samaradorligi
kamayishiga ega bo‗lamiz.
1
p
da ishlab chiqarishning salmog‗i
o‗sganda uning samaradorligi o‗zgarmas bo‗lishiga ega bo‗lamiz.
)
2
,
1
(
,
)
(
i
i
x
x
f
i
A
munosabat
i –
resursning
o‗rtacha samaradorligini
anglatadi va u resurslardan foydalanish samaradorligini aniqlashda
qo‗llaniladi.
Uchinchi xossadan kelib chiqqan holda
i
i
M
x
f
ifodani yozish
mumkin, ushbu miqdor
i –
resursning limit samaradorligini ifodalaydi.
Limit samaradorlik
i
x
– resurs miqdorining o‗zgarishi boshqa
resurslarning hajmi o‗zgarmaganda mahsulot ishlab chiqarish hajmining
qanchaga o‗zgarishini ko‗rsatadi.
),
2
,
1
(
/
)
(
/
)
(
,
i
x
x
f
x
x
f
dx
dx
R
j
i
i
j
j
i
ifoda ishlab chiqarish o‗zgarmagan holda
i
– resursni
j
– resurs bilan
almashtirishning limit normasini
ifodalaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
