Ekonometrika amaliy mashg‘ulot I. Habibullayev, A. Jumayev

 
3-misol. 
Quyidagi  jadvalda  hududda  2014–2018-yillar  davomida  aholining 
jon  boshiga  yillik  mol  go‗shtini  iste‘moli,  bir  kilogramm  go‗shtning 
ulgurji  narxi,  aholining    jon  boshiga  daromadi,  go‗shtni  qayta  ishlash 
uchun  xarajatlarni  avvalgi  yilga  nisbatan  o‗zgarishi  haqidagi 
ma‘lumotlar berilgan. 
 
3.2-jadval 
Yillar 
Aholining jon 
boshiga yillik 
mol go‗shtining 
iste‘moli, 
kg.(
y
1
) 
Bir kilogramm 
go‗shtning 
ulgurji narxi, 
doll.(
y
2
) 
Aholining jon 
boshiga 
daromadi, doll. 
(
x
1
) 
Go‗shtni qayta 
ishlash uchun 
xarajatlarni 
narxiga nisbatan  
ulushi, % (
x
2
) 
2014 
60 
5,0 
1300 
60 
2015 
62 
4,0 
1300 
56 
2016 
65 
4,2 
1500 
56 
2017 
62 
5,0 
1600 
63 
2018 
66 
3,8 
1800 
50 

---

92 
 
Topshiriq: 
Mos  tuzilmaviy  koeffitsientlarni  hisoblab  ko‗rinishdagi  modelni 
tuzing.    
 
 
Yechish 
Berilgan  ko‗rinishdagi  modelning  ikki  endogen  va  ikki  ekzogen 
o‗zgaruvchili bir paytli tenglamalar sistemasi quyidagi ko‗rinishga ega: 
 
 
 
Ushbu  tenglamalar  sistemasining  parametrlarini  aniqlash  uchun 
EKKUdan  foydalanamiz.  Buning  uchun  MTShdagi
  x
  o‗zgaruvchilar 
oldidagi 
koeffitsiyentlarni 
aniqlash 
mumkin 
bo‗lgan 
MKShga 
aylantiramiz: 
 
  va 
  larni  qiymatlarini  aniqlash  uchun  normal  tenglamalar 
sistemasini yozamiz: 
 
 
 
Sistemani  yechish  uchun 
x 
va 
y 
larni  ularning  o‗rtachalaridan 
chetlanishlari  orqali  ifodalab,  sistema  uchun  kerakli  o‗zgaruvchilarning 
qiymatlarini hisoblaymiz va quyidagi ma‘lumotlar matritsasini tuzamiz: 
 
Yillar 
y
1 
y
2
 
x
1
 
x
2
 
y
1
x
1 
y
1
x
2 
x
1
x
2
 
x
1
2
 
x
2
2
 
2014 
-3 
0,6 
-200 
3 
600 
-9 
-600 
40000 
9 
2015 
-1 
-0,4 
-200 
-1 
200 
1 
200 
40000 
1 
2016 
2 
-0,2 
0 
-1 
0 
-2 
0 
0 
1 
2017 
-1 
0,6 
100 
6 
-100 
-6 
600 
10000 
36 
2018 
3 
-0,6 
300 
-7 
900 
-21 
-2100  90000 
49 
Σ 
0 
0,0 
0 
0 
1600 
-37 
-1900  180000 
96 

---

93 
 
Hisoblanganlarni  yuqoridagi  normal  tenglamalar  sistemasiga 
qo‗ysak, u quyidagicha bo‗ladi: 
 
 
 
Bu  sistemadan: 
  kelib  chiqadi  va 
nihoyat MTShning birinchi tenglamasini olamiz: 
 
Xuddi shunday δ
21
 va  δ
22
 koeffitsiyentlarni aniqlash uchun normal 
tenglamalar sistemasini tuzamiz: 
 
 
 
Ushbu  sistemaga  jadvaldagi  qiymatlarni  qo‗yamiz  va  qo‗shimcha 
hisoblashlarni amalga oshirsak yuqoridagi normal tenglamalar sistemasi 
quyidagicha bo‗ladi: 
 
Bu  sistemadan:   
  qiymatlarni  olamiz 
va  bularni  o‗rniga  qo‗yib  MTShning  ikkinchi  tenglamasini  keltirib 
chiqaramiz: 
 
Natijada MKSh quyidagi ko‗rinishga ega bo‗ladi: 
 
 
 
Endi 
MKShdan 
MTShning 
tuzilmaviy 
koeffitsiyentlarini 
aniqlaymiz: 
 
 

---

94 
 
 
Bundan tuzilmaviy modelning birinchi tenglamasi kelib chiqadi: 
. 
MTShni  ikkinchi  tenglamasini  topish  uchun  quyidagi  amallarni 
bajaramiz: 
 
 
 
 
Bundan tuzilmaviy modelning ikkinchi tenglamasi kelib chiqadi: 
. 
Shunday qililib, MTSh quyidagi ko‗rinishga ega bo‗ladi: