Ekonometrik modellashtiriSh bosqichlari

Ekonometrik modellashtiriSh bosqichlari

Ekonometrik modellarni tuzish bir qancha bosqichlardan tashkil topadi.

Birinchi bosqich – spetsifikatsiyalash - iqtisodiy muammoni qo`yilishi – asosiy omillar guruhi tanlanadi, iqtisodiy ma’lumot to`planadi, asosiy omil va ta’sir etuvchi omillar guruhi belgilanadi; korrelyatsion tahlil usuli yordamida ekonometrik modelda qatnashadigan omillar aniqlanadi. Iqtisodiy jarayon har tomonlama nazariy, sifat jihatdan tahlil qilinadi va uning parametrlari, ichki va tashqi informatsion aloqalari, ishlab chiqarish resurslari, rejalashtirish davri kabi ko`rsatkichlar aniqlanadi.

Ikkinchi bosqich – identifikatsiya qilish. Bu bosqichda izlanayotgan noma’lum o`zgaruvchilar qaysi, qanday maqsadni ko`zda tutadi, natija nimalarga olib keladi kabi savollar aniqlangan bo`lishi kerak. “Eng kichik kvadratlar usuli” yordamida tuziladigan ekonometrik modelning parametrlari aniqlanadi.

Uchinchi bosqich –verifikatsiya qilish. Tuzilgan modelni ahamiyati to`rtta yo`nalish bo`yicha tekshiriladi:

modelning sifati ko`plikdagi korrelyatsiya koeffitsiyenti va determinatsiya koeffitsiyenti yordamida baholanadi;

• modelning sifati ko`plikdagi korrelyatsiya koeffitsiyenti va determinatsiya koeffitsiyenti yordamida baholanadi;
• modelning ahamiyati approksimatsiya xatoligi va Fisher mezoni yordamida baholanadi;
• model parametrlarining ishonchliligi Styudent mezoni bo`yicha baholanadi;
• Darbin-Uotson mezoni yordamida “Eng kichik kvadratlar usuli” ning bajarilish shartlari tekshiriladi.

Zamonaviy iqtisodiyot nazariyasi ham mikro-, ham makroiqtisodiyotdatabiy, zaruriy element sifatida matematik modellar va usullarni o’z ichiga oladi.Matematikada iqtisodiyotda foydalanish iqtisodiy o’zgaruvchilar va ob’ektlarningeng muhim, ahamiyatli bog’lanishlarni ajartishga va formal tasvirlashga,iqtisodiyot nazariyasining qoidalari, tushunchalari va xulosalalarini aniq va lo’ndabayon qilishga imkon beradi. Bunda modellar va modellashtirish muhim o’rintutadi.

• Zamonaviy iqtisodiyot nazariyasi ham mikro-, ham makroiqtisodiyotdatabiy, zaruriy element sifatida matematik modellar va usullarni o’z ichiga oladi.Matematikada iqtisodiyotda foydalanish iqtisodiy o’zgaruvchilar va ob’ektlarningeng muhim, ahamiyatli bog’lanishlarni ajartishga va formal tasvirlashga,iqtisodiyot nazariyasining qoidalari, tushunchalari va xulosalalarini aniq va lo’ndabayon qilishga imkon beradi. Bunda modellar va modellashtirish muhim o’rintutadi.
• O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Oliy ta’lim muassasalalaridata’lim sifatini oshirish va ularning mamlakatda amalga oshirilayotgan kengqamrovli islohotlarda faol ishtirokini ta’minlash bo’yicha qo’shimcha choratadbirlar to’g’risida”gi 05.06.2018 yilda qabul qilingan PQ-3775 sonli Qarorida“Hududlarda yangi oliy ta’lim tashkil etish, kadrdlar tayyorlashning zamonaviyta’lim yo’nalishlari va mutaxassisliklari hamda sirtqi va kechki bo’limlariningochilishi, oliy ta’lim muassasalalarida qabul kvotalarining oshirilishi mazkuryo’nalishlardagi muhim islohotlar hisoblanadi.
• Oliy ta’lim muasasalari innovatsion va texnologik g’oyalar bilan fikralmashadigan muloqot markazlarida aylanmagan, tegishli sohalarda mavjudmuammo va kamchiliklarni tizimli o’rganish, tashkil qilish va ularning yechimibo’yicha taklif kiritish borasida professor o’qituvchilar, yosh olimlar vatalabalarning tashabbus ko’rsatishlari uchun zarur shart-sharoitlaryaratilmagan”ligi takidlab o’tilgan.
• Model- bu shunday moddiy yoki xayolan tasavvur ыilinadigan ob’ektki,qaysiki tadqiqot jarayonida haqiqiy ob’ektning o’rnini shunday bosadiki, unibevosita o’rganish haqiqiy ob’ekt haqida yangi bilimlar beradi. Modellarniqurishda tadqiq qilinayotgan hodisani belgilovchi muhim omillar aniqlanadi vaqo’yilgan masalani yechish uchun muhim bo’lmagan qismlar chiqarib tashlanadi.
• Ilmiy izlanishlarda modellashtirish qadimgi zamonlardanoq qo’llanilaboshlandi va asta sekin ilmiy bilimlarning qurilish va arxitektura, astranomiya,fizika, ximiya, bilologiya va pixoyat, ijtimoiy fanlar kabi tabora yangi sohalariniqamrab ola boshladi. Birinchi matematik modellar F.Kene, A.Smit (klassikmakroiqtisodiy model), D.Rikardo (xalqaro savdo modeli) tomonidan ishiatilgan. XX asr zamonaviy fanning amalda barcha sohalarida modellashtirish usuliga katta muvaffaqiyatlar va obro'-e'tibor keltirdi.
• Turli iqtisodiy hodisalarni o'rganish uchun ularning iqtisodiy modellar deb ataluvchi soddalashtirilgan formal tasvirlaridan foydaianiladi iste'moltanlovi modellari, firma modellari, iqtisodiy o'sish modellari, tovar va moliyabozorlaridagi muvozanat modellari va boshqa ko'p modellar iqtisodiymodellarga misol boiadi.