Ekonometrik modellashtirish asoslari

Ekonometrik model tushunchasi

• Model so’zi lotincha modulus so’zidan olingan bo’lib, o’lchov, me’yor degan ma’noni anglatadi. Keng ma’noda model biror ob’ektni yoki ob’ektlar sistemasini namunasidir. Model tushunchasi biologiya meditsia, fizika va boshqa fanlarda ham qo’llaniladi. Jamiyatdagi va iqtisodiyotdagi ob’ektlarni matematik modellar yordamida kuzatish mumkin. Bu tushuncha modellashtirish deyiladi

Iqtisodiy model

• iqtisodiy ob’ektlarning soddalashtirilgan nusxasidir. Bunda modelning hayotiyligi, uning modellashtiriladigan ob’ektga aynan mos kelishi muhim ahamiyatga egadir. Lekin yagona modelda o’rganilayotgan ob’ektning hamma tomonini aks ettirish mumkin emas. Shunda jarayonning eng xarakterli va eng muhim belgilari aks ettiriladi.

Modellashtrishning afzalliklari

• I. Avvalo, modellashtirish katta va murakkab sistemani oddiy model yordamida ifodalashga imkoniyat beradi. Masalan, xalq xo’jaligi bu o’ta murakkab sistemadir. Uni oddiy qora yashik sxemasi orqali ifodalash mumkin.
• II. Model tuzilishi bilan kuzatuvchiga eksperimentlar qilish uchun keng maydon tug’iladi. Modelning parametrlarini bir necha marta o’zgartirib, ob’ektni faoliyatini eng optimal holatini aniqlab, undan keyin hayotda qo’llash mumkin. Real ob’ektlar ustida eksperiment qilish ko’plab xatolarga va katta xarajatlarga olib kelishi mumkin.
• III. Model, noshakl sistemani, matematik formulalar yordamida shakllantirishga imkoniyat beradi va EHMlar yordamida sistemani boshqarishga yordam beradi.
• IV. Modellashtirish o’rganish va bilish jarayonini kengaytiradi. Model hosil qilish uchun ob’ekt har tomonlama o’rganiladi, tahlil qilinadi. Model tuzilganidan so’ng, uning yordamida ob’ekt to’g’risida yangi ma’lumotlar olish mumkin. Shunday qilib, ob’ekt to’g’risidagi bilish jarayoni to’xtovsiz jarayonga aylanadi.

MODELLAR TURLARI
MODDIY MODELLAR
Ideal modellar
Moddiy modellar real ob’-ektlarni tabiiy va sun’iy materiallar yordamida aks ettiradi: mel bilan doskaga yozish, karton bilan maket tuzish, qalam bilan formula yozish, metalldan aviamodel yasash.
Ideal modellar odamni fikrlash jarayoni bilan chambarchas bog’langandir. Bunday modellar bilan operatsiyalar miyada amalga oshiriladi.