Ekologiya va suv resurslarini boshqarish kafedrasi

Ripariy partiyalarga oid qoidalar 
Ripariya  tomonlarining,  ya’ni  bir  xil  transchegaraviy  suvlar  bilan  chegaradosh 
Tomonlarning  asosiy  majburiyati  -  tenglik  va  oʻzaro  munosabat  asosida  ikki 
tomonlama,  koʻp  tomonlama  yoki  boshqa  bitimlar  tuzish,  ularning  transchegaraviy 
holatini  oldini  olish,  nazorat  qilish  va  kamaytirishda  oʻzaro  munosabatlari  va  xatti-
harakatlarini  aniqlash.  Bunday  kelishuvlar  aniq  belgilangan  suv  yigʻish  joylari  bilan 
shugʻullanadigan  qoʻshma  organlarni  tashkil  etishni  nazarda  tutadi,  ularning 
vazifalariga quyidagilar kiradi: 
o
 
ifloslanish manbalari toʻgʻrisidagi ma’lumotlarni toʻplash, yigʻish va baholash va 
ularning reestrlarini tuzish; 
o
 
qoʻshma monitoring dasturlarini ishlab chiqish; 
o
 
chiqindi  suvlarni  oqizish  uchun  limit  me’yorlarini  ishlab  chiqish  va 
samaradorligini baholash 

---

 
 
114
 
•
 
ifloslanishni nazorat qilish dasturlari; 
o
 
suv sifatining yagona maqsadli koʻrsatkichlarini ishlab chiqish; 
o
 
ifloslanish yukini kamaytirish boʻyicha muvofiqlashtirilgan harakatlar dasturlarini 
ishlab chiqish; 
o
 
ogohlantirish va signalizatsiya tartiblarini oʻrnatish;  
o
 
suvdan  foydalanish  va  eng  yaxshi  texnologiyaga  nisbatan  mavjud  va 
rejalashtirilgan turlar toʻgʻrisida ma’lumot almashish. 
Qoʻshma  organlarning  ishi,  xususan,  qirgʻoq  davlatlari  bilan,  shuningdek 
transchegaraviy  ta’sirga  bevosita  ta’sir  koʻrsatadigan  dengiz  muhitini  himoya  qilish 
uchun qirgʻoq davlatlari tomonidan tashkil etilgan qoʻshma organlar bilan hamkorlikni 
oʻz ichiga oladi. 
Qoʻshma  organlarning  ichida  ham,  tashqarisida  ham  Ripariya  Tomonlari 
maslahatlashuv,  qoʻshma  monitoring  va  baholash,  birgalikda  tadqiqotlar  va 
ishlanmalar,  axborot  almashinuvi,  ogohlantirish  va  signalizatsiya  tizimlari,  oʻzaro 
yordam  va  jamoatchilik  ma’lumotlariga  oid  juda  aniq  majburiyatlarga  ega.  Ripariy 
Tomonlar quyidagi ma’lumotlarning jamoatchilikka taqdim etilishini ta’minlaydilar: 
o
 
suv sifatining maqsadli koʻrsatkichlari; 
o
 
berilgan ruxsatnomalar va ularga rioya qilish shartlari; 
o
 
suv  sifati  koʻrsatkichlari  yoki  ruxsatnomalarda  koʻrsatilgan  shartlarga 
muvofiqligini  monitoring  qilish,  baholash  va  tekshirish  maqsadida  amalga  oshirilgan 
suv va chiqindi suvlardan namuna olish natijalari. 
Konvensiya nizolarni hal qilish boʻyicha ba’zi tashkiliy qoidalarni ham oʻz ichiga 
oladi. 
Konvensiya  suv  resurslari  ekotizimlarda,  shuningdek,  insoniyat  jamiyati  va 
iqtisodiyotida muhim oʻrin tutishini tushunishga asoslangan yaxlit yondashuvni amalga 
oshiradi. Uning  suv  resurslarini  kompleks boshqarish  majburiyati  mahalliy  ifloslanish 
manbalariga  va  ekotizimning  ayrim  tarkibiy  qismlarini  boshqarishga  boʻlgan 
e’tiborining oʻrnini bosadi. Bu transchegaraviy yer usti va yer osti suvlarini muhofaza 

---

 
 
115
 
qilish  va  ekologik  xavfsiz  boshqarish  boʻyicha  milliy  chora-tadbirlarni  va 
transchegaraviy hamkorlikni kuchaytiradi. 
Konvensiyaning  uchta  ustuni  quyidagilarga  asoslanadi:  (a)  «zarar  etkazmang» 
qoidasi;  (b)  adolatli  va  oqilona  foydalanish  prinsipi  va  (c)  oldingi  ikkitasini  amalga 
oshirish uchun katalizator sifatida hamkorlik prinsipi. Konvensiya qirgʻoq tomonlarini 
qoʻshma  organlar  tashkil  etishni  nazarda  tutadigan  ikki  tomonlama  yoki  koʻp 
tomonlama  shartnomalar  tuzishga  va  soʻrov  boʻyicha  maslahatlashuvlarni  boshlashga 
majbur  qiladi.  Suv  konvensiyasi  UNECE  mintaqasida  transchegaraviy  hamkorlik 
toʻgʻrisidagi bitim uchun namuna boʻlib xizmat qildi va Markaziy Osiyoda davlatlararo 
institutsional va huquqiy hamkorlik uchun asos yaratib, muhim ro’l oʻynadi. 
2003  yilda  Suv  konvensiyasiga  BMTning  Yevropa  Ittifoqi  mintaqasidan 
tashqaridagi  mamlakatlarning  qoʻshilishini  ta’minlash  uchun  oʻzgartirish  kiritildi  va 
shu tariqa butun dunyodagi hamma Konvensiyaning qonuniy bazasidan foydalanishga 
va  bunday  tajribalardan  bahramand  boʻlishga  taklif  qilindi.  Tuzatishlar  kuchga 
kirgandan  soʻng,  bu  Afgʻoniston,  Xitoy  va  Eron  Islom  Respublikasi  kabi  UNECE 
mintaqasi bilan chegaradosh mamlakatlar uchun alohida ahamiyatga ega boʻladi. 
Suv  va  sogʻliqni  saqlash  toʻgʻrisidagi  1999  yilgi  Protokol,  2005  yildan  beri  amal 
qilmoqda, suvni boshqarish tizimini takomillashtirish orqali inson salomatligini himoya 
qilishga  qaratilgan.  Tomonlar  ichimlik  suvi  sifati  va  chiqindi  suvlar  sifati  boʻyicha 
milliy va mahalliy maqsadlarni, shuningdek suv ta’minoti va chiqindi suvlarni tozalash 
boʻyicha koʻrsatkichlarni ishlab chiqishi kerak.