Экология ва атроф муҳитни муҳофаза қилиш

7.2.0рол денгизи ва унинг атрофидаги бугунги ижтимоий-экологик вазият 
Оролнинг қуриб қолган тубидан чанг буронлари 1975 йилдаѐқ космик тадқиқотлар 
натижасида аникданган эди. Утган аернинг 80-йиллари бошларидан буен бундай 
туфонлар бир йилда 90 кун давомида кузатилмокда. Чанг буронларининг таъсир доираси 
эса 300 километргача етмокда. Мутахассиелар берган маълумотларга қараганда, бу ерда 
ҳар йили атмосферага 15-75 миллион тонна чанг кутарилади. Буларнинг ҳаммаси Орол 
буйи икдимининг узгаришига олиб келди. 1983 йилдан бошлаб Орол балиқ овлашга 
яроқсиз булиб қолди. Сохилнинг ҳозирги чизиридан йироқларда балиқчиларнинг 
қачонлардир қудратли булган флотилияси занг босган қолдикдарини, вайронага 
айланган балиқчилар посѐлкаларини учратиш мумкин. Бузкул, Олтинкул, Қаратма 
курфазлари йуқолди. Акпетки архипелаги к;уруқлик билан қушилиб кетди. Яйловлар ва 
утлокдар йуқолиб бормокда. Ҳудуд ботқоққа айланмокда. Сувнинг тоборо тақчиллашиб 
бораѐтганлиги ва сифати ѐмонлашаѐтганлиги тупроқ ва усимлик қатламининг 
бузилишига, усимлик ва ҳайвонат дунѐсида узгаришлар юз беришига, шунингдеқ 
сурорма деҳончилик самарадорлигининг пасайишига олиб келмокда. 

---

48 
Орол денгизининг қуриб бориши ва бу жараѐн туфайли Оролбуйи минтақасида 
табиий муҳитнинг бузилиши экологик фожиа сифатида баҳоланмокда. Чанг ва туз 
буронларининг пайдо булиши,фақат Орол буйида эмас, балки денгиздан анча наридаги 
бепаѐн ҳудудларда ерларнинг чулга айланиши, икдим ва ландшафтларнинг узгариши-
булар ана шу фожиа оқибатларининг боғлиқ булмаган руйхатидир. 
Орол фожиасини утган аернинг 70-йиллари бошларида, жуда кечи билан 80-йиллар 
бошларида,денгизнинг сатҳи унчалик пасаймаган бир пайтда идора қилиш мумкин эди. 
Ҳозирги вақтда эса бу жараѐн яна х;ам мушкуллашди ѐки умуман бошқариб 
булмайдиган ҳолга келди. 
Натижада Орол денгизи атрофида, айниқса, Қорақалпогистон Республикаеида, 
Қизил Урда ва Дашҳовуз вилоятларида аҳоли еаломатлиги учун хавфли огир ижтимоий-
ик;тисодий, экологик ва санитария-эпидемиологик вазият вужудга келди. Касалга 
чалиниш даражаси айниқса, аѐллар ва болаларда кутарилди, улим ҳам купайди. 
Оролбуйи азҳоли саломатлигининг ѐмонлашувига экологик омиллардан ташқари, 
тиббиѐт муассалари ишидаги камчиликлар, бир қатоғ аҳоли истиқомат қиладиган 
жойларда марказлашган водопровод тизимининг йукдиги ҳам сабаб булмокда.
Масалан, Қорақалпористонда шаҳар жойларнинг бор-йури 11%и водопровод тизими 
билан таъминланган холос, қишлокда эса бундай тизим бутунлай йуқ. 
Қишлоқ хужалигини кимѐлаштиришни кучайтириш ва бошқа куринишдаги 
салбий антропоген таъсир билан уйрунлашган ҳолда ирригацияга катта эътибор 
берилганлиги минтақа экологик тизимида салбий узгаришларни келтириб чиқарда. 
Назоратсизлик ва сувдан фойдаланишнинг бепуллиги ҳамда алмашлаб 
экишларнинг йукдиги сувдан самарасиз фойдаланишга олиб келди. 
Орол буйида денгизнинг қуриб бориши муносабати билан ҳалқаро, кенг куламли 
аҳамиятга 
молик булган экологиқ ижтимоий-иқтисодий ва демографик 
муаммоларнинг мураккаб мажмуи вужудга келди. Бундай муаммоларни ҳал этиш 
ҳозирги бозор муносабатлари шароитида анча мураккаб булишига қарамасдан, 
республикада бу борада бир мунча ижобий ишлар амалга оширилмокда.Оролни 
сорломлаштириш, уни сув билан таъминлаш, денгиз атрофидагэкологик муҳитни 
яхшилашга қаратилган ибратли ишлар бошланди.