|
Atmosfera xavosini ifloslanishlan muxofaza kilishga qaratilgan tadbirlar.
Agar atmosferada o’z-o’zini tabiiy tozalash jarayoni bo’lmaganda edi, Yer kurrasida
havo juda ifloslanib hayot uchun yaroqsiz holga kelgan bular edi. Тabiiy tozalanish
jarayoni shundan iboratki, yog’inlar iflos moddalarni havodan yuvadi, shamollar
xavodagi ifloslovchi moddalarni uchirib, bir joyda to’planishiga yo’l qo’ymaydi,
tuproqqa yoki suv yuzasiga tushgan iflos moddalar esa reaksiyaga kiradi va oqibatda
neytrallashib qoladi. Lekin sanoat ayniqsa yoqilg’i sanoati taraqqiy etgan, transport
rivojlangan, aholini ko’payib, urbanizatsiya jarayoni kuchayayotgan bizning
asrimizda atmosferaning sun’iy ifloslanishi tabiiy tozalanishga nisbatan ustun
kelmokda. Shu sababli atmosfera o’z-o’zini tabiiy xolda tozalaydi deb xotorjam
bo’lish juda katta salbiy okibatlarni keltirib chikarishi mumkin. Shu tufayli
33
atmosferaning sun’iy ifloslanishdan tozalash yo’llarini joriy etish, uning oldini olish
bugungi kunning eng dolzarb masalasidir.
Atmosferaning sun’iy ifloslanishini oldini olishga qaratilgan bir necha chora-
tadbirlar mavjud bo’lib, ularning eng muhimlariga qo’yidagilar kiradi:
1. Zavod va fabrikalari, kommunal xo’jaliklar va uylardagi pechlarda ko’mir,
torf, qoramoy yoqishni o’rniga elektr energiyadan, elektr energiya yetishmagan
taqdirda gazlardan foydalanishga o’tish. Bu holatlarda atmosferaga chang, qurum,
zaxarli moddlalar gazlar kamroq chiqadi
2. Sanoat korxonalarda va kommunal xo’jaliklarda ishlab chiqarish
texnologiyasini o’zgartirish, ya’ni chikindiz texnologiyalarni joriy etishdir.
3. Avtotransport gazlarini, dudlarini kamaytirish juda muhimdir. Avtomobildan
chiqadigan zaxarli gaz miqdorini kamaytirish uchun ularning texnik holatiga va
dvigateliga yoqilg’ining bir me’yorda borishiga qa’tiy rioya qilish kerak.
4. Yashil o’simliklar maydonini kengaytirish. Yashil o’simliklar iflos havoni
filtrlaydi, barglarida changni ushlab qoladi, karbonat angidridni yutadi va kislorodni
ishlab beradi.
5. Shaharlar havosini toza saqlashda shaharlar va sanoat markazlarida havoning
tozaligini muntazam nazorat qilib turish katta axamiyatga ega. Тoshkent shaxri
havosining tozaligini 1966 yildan boshlab nazorat qilish amalga oshiriladi.
6. Har xil axlatlarni va yog’och ishlash korxonalaridan chiqqan chiqindilarni
yoqish atmosferaning ifloslanishida ham katta rol o’ynaydi, shuning uchun
atmosferani toza saklash uchun axlatlarni utilizatsiyalash lozim va yog’och ishlash
korxonalarida chiqindilarni yoqmasdan qayta ishlashga o’tish kerak.
7. Sanoat korxonalarida atmosferaga chiqayotgan zararli moddalarni tozalovchi
inshootlar qurish.
8. Avvalambor zaqarli gazlar saqlovchi sanoat chiqindilarini tozalash yoki
yo’qotish maqsadida olib boriladigan umumiy xarakterdagi tadbirlar hususida
to’xtalib o’tish lozim.
9. Baland tutun quvurlari. Chiqindi gazlarni ular xosil bo’ladigan joydan yoki
zavod xududidan shunday balandlikka olib chiqishga mo’ljallanganki, ushbu
34
balandlikda ular tarkibidagi zaharli moddalar meterologik omillar ta’sirida ( past
havo oqimlari, haroratli inversiya) yer yuziga kelgunga qadar diffuziya oqibatida
insonlar va moddiy boyliklarga xatari bo’lmagan konsentratsiyaga ega bo’lishi kerak.
10. Chiqindi gazlarni alangali yoqish. Yonilg’i chiqindi gazlarni tutun quvurlari
orqali o’tkazish umuman mumkin emas. Ular ochiq quvurlar orqali o’tkazilib,
alangada yoqib yuborilishi kerak. Bunday quvurlarning uchi yer yuzasidan 4-10 metr
yuqorida va xar qanday yonuvchi materiallardan 120 metr uzoqlikda joylashgan
bo’lishi lozim.
11. Alanganing minimal shovqin va yorug’likda yonishini ta’minlash lozim.
Quvurga havo yoki suv bug’larining yuborilishi yo’li bilan kuyindi xosil bo’lishini
oldini olish mumkin.
12. Тermik yoki katalitik oksidlash yo’li bilan tugal yondirish. Yoqilayotgan
zaxarli moddalarning chiqindi gazlardagi yetarlicha yuqori bo’lmagan
konsentratsiyasi ularni alangada butkul yonishiga yo’l qo’ymasa, ular 600-800
0
S da
yo’q qilinishi mumkin, katalizator ishtirokida esa 200-500
0
S da, yo’q qilinishi
mumkin. Katalizator sifatida keramik moddalardagi nodir metallar, shuningdek nodir
bo’lmagan metallar oksidlaridan foydalanish mumkin. Katalizatorni tanlashda ular
tarkibidagi zaxarli moddalar bo’lishi mumkinligi extimolini ham xisobga olish lozim.
13. Adsorbsion usullar. Adsorbentning regeneratsiyasi natijasida foydalanish
uchun yaroqli shakldagi adsorbent modda olish mumkin bo’lgan taqdirda bu usullarni
qo’llash maqsadga muvofiqdir. Masalan, SS
2
ni viskoz shoyi va shtapel tayyorlash
jarayonidagi rekuperatsiyasi, shuningdek sanoatning turli jabxalarida ishlatiladigan
erituvchilarni regeneratsiyasida bu usullardan foydalanish o’zining ijobiy samarasini
berdi. Ko’pchilik qolda adsorbent sifatida aktivlashtirilgan ko’mirdan foydalaniladi.
U gidrofob bo’lib, suv bug’lari ta’sirida dezaktivatsiyalanmaydi. Uning suv bug’lari
yordamida regeneratsiya qildirilishi qiyinchilik tug’dirmaydi.
14. Havoni va chiqindi gazlarni yuvish orqali tozalash. Yuvish jarayoni juda
katta bo’lmagan hamda yuqori o’tkazish xususiyatiga ega bo’lgan apparatlarda
amalga oshirilishi kerak. Jarayon siklik yoki to’xtovsiz bo’lishi mumkin. Yuvuvchi
suyuqlik skrubberlarda tozalanayotgan gaz oqimiga qarama qarshi yo’nalishda oqadi,
35
nasadkalardan foydalanish (masalan: Rashig xalqalari) faza bo’linmalarining yuzasini
oshirishga yordam beradi.
15. Hid tarqatuvchilarni kimyoviy moddalar qo’shish yo’li bilan yo’qotish.
Havoni ifloslantiruvchi moddalar juda oz konsentratsiyada bo’lsa ham, qo’lansa xid
tarqatsa, ularning atmosferaga chiqarilishidan oldinroq kerakli kimyoviy reaksiyalar
yo’li bilan yo’qotishga xarakat qilish kerak, ammo bu maqsadda foydalaniladigan
moddalar, masalan, xlor va ozon, o’zi yetarli darajada havoni ifloslanishiga sabab
bo’ladi. Shuning uchun kimyoviy reaksiyada ishtirok etadigan komponentlarning
mo’ljalini nihoyatda aniqlikda olish kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: |
