Ekiston axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

1.1.2. Yuridik shaxsdan undiriladigan soliqlar, yig’imlar va soliqlarga tenglashtirilgan to’lovlar

Soliq munosabatlari mavjud bo`lishining asosiy shartlaridan biri - bu davlatning mavjudligi bo`lsa, ikkinchi sharti bo`lib soliqlarni to`lashga qodir bo`lgan soliq to`lovchilarning mavjudligidir. O`zbekiston soliqlar tizimi manbaiga qarab soliqlar yuridik va jismoniy shaxslardan olinadigan soliqlarga ajratiladi. O’zbekiston Respublikasining soliq kodeksida belgilangan soliqlar va majburiy to’lovlarning aksariyati yuridik shaxslardan undiriladigan soliqlar va majburiy to’lovlarni tashkil etadi ( 1.3- rasm).

Yuridik shaxslardan olinadigan soliqlarga hamma egri soliqlar, korxona daromadiga soliq, yer osti boyliklaridan foydalanganlik uchun, suv resurslaridan foydalanganlik uchun, ekologiya, savdo tashkilotlarini yalpi daromad solig’i, yer solig’i, mol-mulk solig’i, kichik biznes uchun yagona soliq va boshqalar kiradi. Bu soliqlarning muhim xususiyati naqd pulsiz shaklda korxonalar hisob schyotlaridan byudjet schyotlariga ko`chirib qo`yiladi. Uni undirish oson va arzonga tushadi. To`g’ri soliqlar daromad (foyda) soliqlari va resurslar soliqlaridan tashkil topadi. Egri soliqlar esa qo`shilgan qiymat solig’i, aktsiz solig’i, bojxona bojidan iboratdir. Yuridik shaxslarning bu soliqlari byudjet daromadlarini asosiy qismini tashkil etadi. Umuman olganda mamlakatimiz soliq qonunchiligidan kelib chiqib soliqqa tortish nuqtai-nazaridan yuridik shaxslarni shartli ravishda quyidagicha guruhlashimiz mumkin:

1. Umumiy tartibda soliq to`lovchi yuridik shaxslar;

2. Mikrofirmalar va kichik korxonalar;

3. Qishloq xo`jaligi tovar ishlab chiqaruvchilari;

4. Savdo va umumiy ovqatlanish korxonalari;

5. Lotereyalar, totalizatorlar va tavakkalchilikka asoslangan boshqa o`yinlar o`tkazishga ixtisoslashgan yuridik shaxslar;

6. Tadbirkorlik faoliyatining ayrim turlari bilan shug’ullanuvchi yuridik shaxslar.

Umumiy tartibda soliq to`lovchi yuridik shaxslar quyidagi soliqlarni to`laydi:

- Daromad (foyda) solig’i;

- Qo`shilgan qiymat solig’i;

- Aktsiz solig’i;

- Mol-mulk solig’i;

- Yer solig’i;

- Yer osti boyliklaridan foydalanganlik uchun soliq;

- Suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq;

- Obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig'i