Ekiston axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

2.5. Qo’shilgan qiymat solig’i, uni hisoblash va to’lash tartibi. Qo`shilgan qiymat solig’i

Har bir ishlab chiqarish bosqichida va realizatsiya jarayonida undiriladigan ko`p qirrali bilvosita soliqdir.

Korxona kundalik xo`jalik faoliyatida mahsulot yetkazllib beruvchilardan tovar va xom ashyo sotib oladi va ulardan mahsulot yoki ish, xizmatlar ishlab chiqaradi.

Demak, qayta ishlab chiqarish, ishlab chiqarish va sotishda qo`shilgan qiymat yaratiladi.

Qo`shilgan qiymat o`zining iqtisodiy mohiyatiga ko`ra, sotilgan mahsulotlar, bajarilgan ishlar va ko`rsatilgan xizmatlarning qiymati bilan ishlab chiqarish jarayonida iste`mol qilingan tovarlar, xom ashyolar va xizmatlarning qiymati o`rtasidagi farqdan iboratdir. Tabiiyki, ishlab-chiqarish jarayonida va keyinchalik mehnat taqsimoti natijasida ma`lum bir tovar bozorga olib chiqilgunga qadar ishlab chiqarish va muomala jarayonidagi bir nechta bosqichlardan o`tadi, bu bosqichlarning har birida qo`shilgan qiymat yaratiladi. QQS ob`yekti bo`lib tovarlar (ishlar, xizmatlar) sotish va import tovarlar oboroti hisoblanadi, QQS dan ozod bo`lganlar va mahsulotlardan o`z ishlab chiqarish maqsadlari uchun foydalanishdan tashqari. Qo`shilgan qiymat solig’ining to`lovchilari bo`lib, amaldagi qonun hujjatlariga asosan ushbu soliqni byudjet oldida hisob-kitobini amalga oshiruvchi tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanuvchi yuridik shaxslar tushuniladi. Soliq solinadigan baza, agar soliq moddada boshqacha qoida nazarda tutilmagan bo`lsa, realizatsiya qilinayotgan tovarlarning (ishlarning, xizmatlarning) qiymati asosida, unga qo`shilgan qiymat solig’ini kiritmagan holda belgilanadi. Qo`shilgan qiymat solig’idan boshqa soliq turlariga nisbatan ko`proq imtiyozlar ko`zda tutilgan bo`lib, ular soliq kodeksida to`rt guruhga bo`lib berilgan.

Ular:

1) soliqdan ozod etiladigan tovarlarni (ishlarni, xizmatlarni) realizatsiya qilish oboroti (208-modda);

2) soliqdan ozod qilinadigan moliyaviy xizmatlar (209-modda); 3) soliqdan ozod etiladigan sug’urta xizmatlari (210-modda);

4) soliqdan ozod etiladigan import.

Soliq qonunchiligiga asosan qo`shilgan qiymat solig’ini hisoblanishi soliq to`lovchilarning olib borayotgan xo`jalik operatsiyalariga bog’liq ravishda soliqqa tortiladigan bazani aniqlashning o`ziga xos xususiyatlari mavjud.

Umumdavlat soliqlarini to`lovchi korxonalarda qo`shilgan qiymat

solig’ini hisoblashning amaldagi mexanizmi soliqni ishlab chiqarish jarayonida paydo bo`lgan yangidan yaratilgan qiymatdan to`lanishini ko`zda tutadi. Qo`shilgan qiymat ikki marotaba soliqqa tortilmaydi.