www.qmii.uz/e-lib
www.qmii.uz/e-lib
rivojlanish traektoriyasini yo’qotadi.
Shunday qilib, antropogen ta‘sir etish yig’indisi,
insoniyatni g’alati attraktor holati, biosferaning bifurkatsiya
nuqtasiga yaqinlashtiradi, shundan keyin o’tmish tajribalari
asosida kutilmagan holatlar yig’indisi vujudga keladi. Ana
shunday holatlardan biri – biosferaning va insoniyatning
o’zini halok bo’lishidir.
Ekologiyada bu kritik nuqtadan bifurkatsiyadan qochish
imkoniyatlaridan biri, bu - global miqyosda kelishgan holda tabiat
va inson boshqaradigan jamiyatining rivojlanishida biosferadan
noosferagacha to’liq o’tishidir.
Agar o’quvchi bugungi kunda ekologiyaning bosh
masalasi hisoblangan bu g’oyani chuqur o’rgansa, mualliflar
o’zlarining vazifalarini qisman bo’lsada bajargan hisoblaydilar.
Ekologik tizimni o’rganishga qaratilgan yondashuvning
yana bitta metodologik kamchiligi mavjud. Ko’p holatlarda
ekotizimlar biologik jihatidagina o’rganiladi. Biroq hozirgi kunda
ekologiya biologiya doirasidan chiqqanligini e‘tiborga olsak,
bunday yondashuvni konstruktiv va progressiv deb atab
bo’lmaydi.
Shunga bog’liq holda, dunyoning moddiy birligi qonuniga,
V.I.Vernadskiyning Yer tarixida jonli va jonsizlikning chuqur
o’zaro bog’liq kontseptsiyasiga yana bir marta e‘tiborni qaratishni
hohlardik. Bunda Yer tarixini keng mazmundagi harakat
(o’zgaruvchanlik, dinamika, evolyutsiya, oqim – bu ham
harakatning sinonimlari) sifatida tushunmoq kerak.
V.I.Vernadskiyning kontseptsiyasi tabiiy hodisalarning
mohiyatini bilishning yangi sifat bosqichlarini ko’rsatib
qolmasdan, hatto tsivilizatsiya tarixiga ham ta‘sir etdi. Agar
I.Nyuton birinchi bo’lib, harakat to’g’risidagi umumiy g’oyalarni
qatorli matematik sxemaga aylantirgan bo’lsa, Ch.Darvin esa
birinchi bor harakatlar (evolyutsiya) g’oyasini tirik materiyalar
to’g’risidagi fanga joriy etdi. V.I.Vernadskiy birinchi bo’lib,
barcha evolyutsion jarayonlarning Yerda sodir bo’ladigan birlik
g’oyasini ta‘riflab berdi, jonlini jonsiz bilan birlashtirib bugungi
kunda ko’pgina masalalarda ekologiya bilan birlashadigan, yangi
tana)–tarkibida DNK (dezoksiribonuklsin kislotasi) mavjud
bo’lgan yadro xo’jayrali elementlardan tuzilgan bo’lib, unda
organizmlarning
nasldan-nalsga
o’tadigan
ma‘lumotlari
to’plangan. Genlar chiziqli tartibda joylashgan bo’ladi (2-7
boblar).
246.Xromosfera
(yunoncha chroma – rang, bo’yoq va sphaira -
shar) – fotosfera va halqa o’rtasidagi qalinligi 7-8 ming km
bo’lgan quyoshli atmosfera qatlami. Quyosh to’liq tutilgan
vaqtda Quyosh atrofida yorug’ halqa ko’rinishida kuzatiladi (7-
bob).
Do'stlaringiz bilan baham: