Ecologiya MurodovSh lot doc

18.  Markov  Konstantin  Konstantinovich 

(1905-80)-geograf, 

124 

157 

---

www.qmii.uz/e-lib 

 

www.qmii.uz/e-lib 

 

  

 

X U L O S A 

 

Mazkur  darslikda  ekologiya  fani  o’rganadigan  hodisalar 

mazmunini  ochishga  harakat  qildik,  faqat  uning  xodisalari 

mohiyatini  tushungan  holdagina  amaliy  maqsadlarda  foydalanish 

mumkin bo’ladi. 

Biz  bu  maqsadlarga  erishdikmi-yo’qmi?  Bu  albatta 

o’quvchilarga  havola.  Har    narsa  va  hodisalarning  mohiyatini 

bilish  mumkin.  Gegelning  yozishicha:  «Koinotning  yashirincha 

mohiyatini  bilishga  qarshilik  ko’rsatishga  jur‘at  qiladigan  kuch 

y

¢

q» 

Ekologiya  tirik  organizmlarning    muayyan  yashash 

sharoitida  ularni  o’rab  turgan  muhiti  haqidagi  ta‘limot  sifatida 

paydo  bo’lgan.  Hozirgi  vaqtda  ekologiya  tirik  organizmlar  va 

jonsiz  muhitning  o’zaro  harakati  va  mavjudligi  haqidagi  fandir 

(V.I.Vernadskiy).  Shuningdek,  u  ikki  tomonni,  tirik  organizmlar 

va muhitni o’z ichiga oladi. 

Ulardan  qaysi  biri  «etakchi»,  qaysi  biri  «boshqarib 

boradi»?  Shunday  fikr  yuritamiz.  Muhit  (tabiat)  o’z-o’zicha 

mavjud.  Okeanga  unda  hayot  bormi  yoki  yo’qmi  farqi  yo’q. 

Atmosfera va quruqlik haqida ham shunday deyish mumkin.  

Organizmlar  yoki  birmuncha  uyushgan  biotik  tizimlar  - 

boshqa  masala.  Ular  o’z-o’zicha  mavjud  bo’lishi  mumkin  emas. 

Ularga  albatta  muhit  zarur,    ularda  doimo  moddalarning 

almashinishi  amalga  oshadi  va  o’zlarining  muvozanatsiz  holatini 

saqlash uchun negentropiyani o’zlashtiradi. Tasodifiy mutatsiyalar 

sababli  organizmlarning  yangi  sharoitlarga  ko’nikish  qobilyati  va 

tabiiy tanlash uchun muhit va organizmlar o’rtasidagi ziddiyatlarni 

hal  etish,  evolyutsiyaning  harakatlantruvchi  kuchi  hisoblanadi. 

Aynan  muhit  mutatsiyalarning  qaysi  biri  foydali  ekanligini 

aniqlaydi. 

Shunday qilib, organik va noorganik olam borligi qonuniy, 

chunki  tirik  tizimlar  materiyaning  eng  yuqori  shaklida  namoyon 

bo’ladi.  Biroq  shu  yerda  ham  parallel  tuzilishni  kuzatamiz. 

Ekologiyada  tadbiq  etilgan  biogeotsenozlarni  dastlabki  elementar 

tuzuvchi  yoki  «atomlar»,  Yer  biosferasini  esa  –  «global 

Metagalaktika hayoti» sifatida qarash mumkin.