Ecologiya MurodovSh lot doc

Shunday  qilib,  dunyo  nafaqat  moddiy  munosabatda, 

balki  uning  rivojlanishini  boshqaradigan  o’zining  tuzilishi  va 

qonunlari  bilan  ham  birdir.  Bu  nuqtai  nazardan  qaraganda, 

hayotni  kosmik  qonuniyat  sifatida  qarashga  to’g’ri keladi.  U 

aniq  moddiy  vaqtinchalik  fazoviy  -  sharoitlarda  amalga 

oshadi.  

 

 

7.3  Koinot  evolyutsiyasi.

  Hozirgi  vaqtda  ko’pgina 

fiziklar  va  umuman  tabiatni  kuzatuvchi  olimlar  katta  portlash  va 

koinotning  kegayish 

kontseptsiyasini 

hech  bo’lmaganda 

metogalaktika  doirasida  tan  olishadi.  Energetik  jihatdan  uning 

tutgan  o’rnida  entropiya  jarayoni  ustun  turadi.  Biroq  4-  bobda 

aytib  o’tilganidek,  dunyoning  haqiqiy  voqeligida  nafaqat 

entropiya,  balki  antientropiya  qonunlari  amalga  oshadi.  Xususan, 

antientropiya  mexanizmi  tirik  organizmlarda  harakat  qiladi. 

Yuqorida  ta‘kidlanganlardan  kelib  chiqqan  holda,  Koinotning 

yopiq  kosmogonik  davr  ko’rinishidagi  evolyutsiya  modeli  taklif 

etildi (Sedov, 1982, 7.1 -rasm). Davr, Koinotning har  xil  vaqtda 

har xil qismida o’tadigan to’rtta asosiy bosqichdan tuzilgan.  

Bizning  metogalaktika,  Quyosh  tizimidagi  Somon  yo’li 

aylananing  IV  –sektorida  turadi  va  Quyosh  atrofidagi  fazoga 

energiya  beradi.  Entropiya  Koinotning  ushbu  qismida    doimo 

o’sib  boradi.  Hamma  energiya  zahirasini  sarf  qilgan  quyosh 

so’nadi, butun quyosh tizimi kosmik changa aylanadi. Koinotning 

bizga  tegishli  qismi  birinchi  sektorda  sodir  bo’ladi.  Vaqt  o’tishi 

bilan  kosmik  changlardan  quyuq  materiya  hosil  bo’la  boshlaydi 

(II-sektor); shundan keyin III-sektorga to’g’ri keladigan jarayonlar 

boshlanadi:  juda  katta  portlashlar  yulduz  va  planeta  tizimlarning 

hosil bo’lishiga sabab bo’ladi, yana hayot paydo bo’ladi. 

Shunday  qilib,  Koinotning  issiqlik  halokatidan  keyin 

gravitatsion,  elektromagnitli  va  yadroviy  maydonlar  hisobiga  

98 

103 

---

www.qmii.uz/e-lib 

 

www.qmii.uz/e-lib 

 

  

8. Lokal va global barqarorlik deganda nimani tushunasiz? 

9. Rezistent va elastik barqarorlikning farqi nimada? 

10. Suktsessiyaga ta‘rif bering? 

11. Klimaksga tushuncha bering? 

12. Progressiv va regressiv suktsessiyani tavsiflang? 

13. O’z-o’zidan rivojlanish- o’z-o’zidan harakat bilan qanday 

bog’langan? 

14. O’z-o’zidan rivojanishning asosiy sababi nimada? 

15. O’zini tashkil qilish va o’zini rostlashga ta‘rif bering? 

16. Ekotizimning  o’zini  boshqarishi  deganda  nimani 

tushunasiz? 

17. Konsortsiyaning qanday xillarini bilasiz? 

18. Ekobiomorf nima? 

19. Organizmli  va  populyatsiyali  o’zini  boshqarishni 

tavsiflang?