Ўэбекистон Республикаси п резиденти қузуридаги д авлат ва ж ам ият қурилиш и академияси Ў эбекистон Республикаси Ваэирлар м ахкамаси

Учинчпдан, 
Орол денгиэининг қуриб бориш хавфи 
кучли экологик хавф-хатар, таҳдиддир. “Орол фожиаси, 
- деган эди И.А.Каримов, -экология муаммоларига масъ- 
улиятсиэ мунасабатда бўлишнинг яққол мисолидир. Бир 
пайтлар ноёб ва гўзал денгизлардан бири бўлган Орол 
бир авлод ҳаёти давомида деярли қуриб ва йўқрлиб бо- 
раётган сув ҳавзасига айланда. Кнрқ йил мобайнида Орол 
денгизи акваторияси 7 баравар қисқарди, сув ҳажми 13 
марта камайди, унинг минераллашуви эса ўнлаб баробар 
ошиб, денгиэни тирик арганизмларнинг яшаши учун яроқ- 
сиз аҳволга келтирди. Натижада, қарийб барча ҳайвонот 
ва наботот олами таназзулга учради ва йўқолди. Бугун 
Оролбўйида нафақат экологик, балки дунё миқёсида оғир 
оқибатларга олиб келиши мумкин бўлган мураккаб иж- 
тимоий-иқгисодий ва демографик муаммолар пайдо бўлди. 
БМТ Бош котиби жаноб Пан Ти Мун шу йил Оролбўйига 
ташрифи чоғида бунга ишонч ҳоеил қилди. Ва биэ бу таш- 
риф учун унга катга миннатдорчилшс билдирамиз”5 6
.
4
Каримов И.А. БМТ саммити мингйиллик ривожланиш максадларига
багишлангав ялпи мажлисидаги вутқи. 2010 йил 20 сентябръ / / Халқ 
сўэи, 2010 йил 21 сентябрь.
6 Каримов И.А. БМТ саммити мингйиллик ривожланиш максадларига 
батиишангаи ялпи мажлисидаги нутки 2010 йил 20 сеитябрь / / Халқ 
сўзи, 2010 йил 21 сентябрь.
2 0 0
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

‘Туртинчидан, - деган эди М.А.Каримов, - ҳаво бўшли- 
ғининг ифлпсланиши ҳам республикада экологик хавф- 
сизликка солинаётган таҳдидцир. Мутахассисларнинг маъ- 
лумотларига қараганда, ҳар йили республиканинг атмос- 
фера ҳавосига 4 миллион тоннага яқин зарралар қўшил- 
мокда. Шуларнинг ярми углеводород чиқиндилари, 14 
фоизини олтингугурт қўш оксиди, 9 фоизини азот окси- 
ди, 8 фоизини қаттиқ моддалар ташкил этади ва 4 фоизга 
яқини ўзига хос ўткир эаҳарли модцаларга тўғри келади. 
Атмосферада углеводород йиғиндисининг кўпайиб бори- 
ши натижасида ўэига хос кенг кўламдаги иссиқхона эф- 
фекти вужудга келади. Оқибатда, Ер ҳавосининг ўртача 
ҳарорати ортиб кетади”6.
Экологик хавф-хатар ва таҳдиднинг кучайиши эколо- 
гик хавфсизликни таъминлаш механизмини шаклланти- 
риш ва ривожлантириб боришни тақозо этади.
Худуднинг экологик районлаштирилиши. Экологик ва- 
зиятни баҳолаш учун Табиатни муҳофаэа қилиш давлат 
қўмитаси институтлари (НМПТИ "Атмосфера” ва НПХЦ 
“Сув хўжалиги экплогияеи”) томонидан Ўзбекистон Рес- 
публикаси ҳудудини экологик районлаштириш методоло- 
гияси ишлаб чиқилиб, амалга оширилган. Районлаштириш 
республиканинг маъмурий-ҳудудий тақсимотига асослан- 
ган; районлаштириладиган энг кичик ҳудудаш бирлик (так- 
сон) сифатида маъмурий туман, республика ёки вилоятга 
бўйсунувчи шаҳар қабул қилинган. Хар бир таксоннинг 
зкологик
вазияти 18 та эколошк индикатор (мезон) бўйича 
баҳоланган, улар ҳудудларнинг экологик танглик даража- 
си (рухсат берилган, критик, фавқуладда, экологик фало- 
кат) бўйича анъанавий тақсимоти билан бир қаторда, бал- 
ли баҳоларга ҳам эга бўлиб, ўртача солиштирма балли 
баҳони ҳисобга олган ҳолда хавфли ва ўта хавфли тоифа- 
ларга бўлинади.
• Каримов М.А. 'Ўзбекистон XXI аср бўсагасида: хавфсизликка таҳдид,
барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. —Т.: Ўзбекистон,
1997.129-бет.
201
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ҳудудни экологик танглик даражасига кўра районлаш- 
тириш (вилоятлар бўйича) қуйидагича амалга оширила- 
ди: 400 ва ундан юқрри балл - фавқулодда танглик, 205- 
400 - кучли танглик, 150-250 - ўртача танглик, 120-150 - 
суст танглик ва 120 балл нормал (танглик йўқ).
Экологик жиқатдан энг оғир аҳволда турган худуд Крра- 
қалпоғистон Ғеспубликаси бўлиб, бу ердаги экологик вазият 
фавкулодда танг бўлган ҳолда аҳвол янада оғирлашмоқци.
Хоразм, Фарғона ва Навоий вилоятларида экологик 
вазият кучли танглик даражасида. Самарқанд ва Бухоро 
вилоятларидаги экологик вазиятни ўртача тангликда деб 
характерлаш мумкин. Сурхондарё, Тошкент, Сирдарё ва 
Андижон вилоятларидаги вазиятни суст тангликда, На- 
манган, Жиззах, Қашқадарё вилоятлари ва Тошкент шаҳ- 
ридаги аҳвол эса меъёрий шароитдадир
Таъкидлаб ўтиш жоизки, ҳудудларни экологик танглик 
даражаси бўйича юқрридагидек саралашда носбатан “меъё- 
рий” вилоятларда ҳам фавқулодда оғир ҳолатлар кузати- 
лаётган “қайноқ нуқгалар" бўлиши мумкин Масалан, Сур- 
хондарё вилоятидаги Термиз ва Музрабод туманлари, Бу- 
хоро вшюятидаги Ғиждувон, Тошкенг вилоятидаги Янгийўл 
шаҳарлари фавкулодца экологик вазият зонасига киради.
Районлаштириш натижаларидан экологик офат ҳудуд- 
ларида яшовчи аҳолини ижтимоий ҳимоялашга қаратил- 
ган қонунчиликни ишлаб чиқиш, шунингдек, атроф-му- 
ҳитни муҳофаза қилиш хамда Ўзбекистон Республикаси- 
нинг барқарор ривожланишини экологик таъминлашнинг 
Миллий ва ҳудудий режаларини ишлаб чиқишда фойда- 
лаяиш мумкин.