E. Z. Nuriddinov n izom iy nom LI tdpu «Xorijiy m am lakatlar tarixi»



Download 12,93 Mb.
Pdf ko'rish
bet53/334
Sana23.01.2022
Hajmi12,93 Mb.
#403727
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   334
Bog'liq
Jahon tarixi

Leyboristlarning
 
ikkinchi  hukumati
60


1 92 9-yilning  kuzida  b o sh la n g a n   ja h o n   iqtiso d iy   in q iro z i  h u k u m a t 
va’dalarining  bajarilishini  qiyinlashtirib  q o ‘ydi.  1930-yil  boshlarida  Buyuk 
B ritaniyada  ham   iqtisodiy  inqiroz boshlandi  va  u  1932-yilda  o ‘z  c h o ‘qqisiga 
chiqdi.  S hu  yili  sanoat  ishlab  chiqarishi  1929-yilga  nisb atan   20  foizga 
qisqardi.  Ishsizlar soni  3—3,5  m ln  kishini tashkil  etdi.  F unt  sterling qiym ati 
uchdan  birga  qadrsizlandi.  Real  ish  haqi  kamaydi.  Q ishloq  x o ‘jaligida  ham  
ishlab  chiqarish  qisqardi.
T ash q i  savdo  hajm i  keskin  kam aydi.  Buyuk  B ritan iy an i  a n ’anaviy 
b o zorlardan  siqib  chiqarish  jara y o n i  kuchaydi.  S hund ay  sharo itd a  ham  
hukum at  q ato r  va’dalarni  bajardi.  C h u n o n ch i,  ko‘m ir  konlarida  7  soatlik 
ish  kuni  joriy  etildi.  lshsizlik  b o ‘yicha,  sug‘urta  to ‘g ‘risida  yangi  qonun 
qabul  qilindi.  Ishsizlik  b o ‘yicha  nafaqa  olish  m uddati  3  oydan  bir  yilga 
uzaytirildi.
Ishsizlikka  qarshi  kurash  b o ‘yicha  yangi  vazirlik  va  ishsizlar  u ch un   ish 
qidirish  b o ‘yicha  maxsus  q o ‘m ita  tashkil  etildi.  Bu  tad b irlar  ishsizlarning 
ahvolini  m a’lum   darajada  yaxshilashga  xizm at  qildi.  Biroq  yirik  kapital 
tazyiqi  ostida  kun  tartibida  ish  haqini,  ishsizlik  nafaqalarini  kam aytirish, 
bilvosita  soliqlarni  oshirish  m asalasi  k o ‘n dalan g  b o ‘lib  qold i.  Bu  hol 
Leyboristlar  partiyasining  b o lin ib   ketishiga  olib  keldi.
Y uqorida  qayd  etilgan  m asala  tarafdori  b o ‘lgan  R.  M akdonald  1931-yil 
25-avgustda  «Milliy  hukum at»  deb  atalgan  koalitsion  hukum at  tuzdi  (uning 
tarkibiga  m illiy-leyboristlar,  m illiy-liberallar  va  k o n serv ato rlar  partiyasi 
vakillari  kirdi).
Shunday sharoitda,  1931-yiI o k tab ro y id a parlam entga  navbatdan tashqari 
saylov o ‘tkazildi.  U nda konservatorlar partiyasi g‘alaba qozondi  (740  o ‘rin). 
Yana  milliy  hukum at  (1931 — 1935)  tuzildi.  Uni  yana  R.  M akdonald  bosh- 
qardi.  H ukum at  ish  haqini  va  ijtim oiy  sohalarga  ajratiladigan  xarajatlarni 
kam aytirish  hisobiga  inqirozdan  chiqish  dasturini  am alga  oshira  boshladi. 
Ingliz  kapitalining  chetga  ko‘plab  chiqib  ketishidan  q o ‘rqqan  hukum at  funt 
sterlingning  oltinga  nisbatan  qiym atini  bekor  qildi.  B inobarin,  endilikda 
funt  sterling  oltinga  alm ashtirilm aydigan  b o ‘ldi.  Ayni  paytda  AQSH  va 
Fransiya  banklari  Buyuk  Britaniyaga  80  m ln  funt  sterling  m iqdorda  qarz 
berdi.
H ukum at  tashqi  savdoda  erkin  savdodan  voz  kechish  va  proteksionizm  
(m illiy  iqtisodiyotni  him oya  qilish)  y o ‘lidan  bordi.  Unga  k o ‘ra,  im periya 
tarkibiga kiruvchi hududlarda ingliz tovarlaridan olinadigan boj chet davlatlar 
tovarlarinikidan  10  foiz kam  m iqdorda belgilandi.  Bu tadbir  Buyuk  Britaniya- 
ning  im periya  bozorlaridagi  m avqeyini  m ustahkam ladi.
H u kum at  ko‘rgan  ch o ra-tad b irlar o ‘z sam arasini  berdi.  1932-yil oxiridan 
boshlab  iqtisodiyotda  biroz  b o is a -d a ,  sogiom lashish  boshlandi.  1934-yilga 
kelib  sanoat  ishlab  chiqarishi  hajm i  1929-yil  darajasiga  yetdi.
1935-yil  oxirida  parlam entga  b o iib   o ‘tgan  saylovlarda  K onservatorlar 
partiyasi  g‘alaba qozondi  (385  o ‘rin).  Bu partiya  rahbari  S.  B olduin  ikkinchi
61


m illiy  h ukum atni  tuzdi.  H u k u m at  iqtisodiy otni  to ‘la  sog‘lom lashtirish 
siyosatini  davom   ettirdi.  C h u n o n ch i,  proteksionizm   davom   ettirildi.  Bu 
siyosat  avtom obil,  aviatsiya,  elektrotexnika  va  kimyo  sanoatiga  katta  ijobiy 
t a ’sir  k o ‘rsatdi.
F unt  sterlingni  oltinga  alm ashtirish  bekor qilinishining  davom   ettirilishi 
ham   ijobiy  sam ara  berm ay  qolm adi.  Bu  y o ‘l  ingliz  sarm oyasini  chetga 
chiqarishning  oldini  oldi.  C hunki  funt  sterlingning  oltinga  alm ashtirilm as- 
ligi  sarm oyani  chetga  chiqarishni  foydasiz yoki  sam arasiz  qilib  q o ‘ydi.  Endi 
sarm oyadorlar o ‘z sarmoyalarini asosan  m am lakat ichida joylashtira boshladi. 
M asalan,  1936-yilda  Buyuk  Britaniya  chetga  61  m ln  funt  sterling  sarm oya 
chiqargan  b o ‘lsa,  bu  k o ‘rsatkich  m am lakat  ichkarisida  217  m ln  funt  ster- 
lingni  tashkil  etdi.  Bu  esa  sanoatning  yanada  taraqqiy  etishiga  olib  keldi. 
Xususiy sarm oyalarning  ichki  bozorga joylashtirilishiga  hukum at olib borgan 
moliyaviy  siyosat  ham  katta  yordam   berdi.  Xususan,  hu ku m at  banklarning 
tadbirkorlarga  eng  arzon  —  2  foiz  m iqdorida  kredit  berishi  tartibini  joriy 
etdi.  (Avval  10— 12  foiz edi.)
Biroq  Buyuk  Britaniya iqtisodiy inqiroz iskanjasidan to ‘la qutula olmadi. 
1937-yilning  kuzidan  b o sh lab   ishlab  ch iq arish   y an a  pasaya  boshladi. 
C hu n o n ch i,  1938-yilda sanoat  ishlab chiqarishi  1937-yilga  nisbatan  12foizga 
kam aydi.  Ishsizlar  soni  yuqoriligicha  qolaverdi.  Shu  tariqa  30-yillarning 
oxiriga  kelib  Buyuk  B ritaniyaning  jahondagi  iqtisodiy  mavqeyi  sezilarli 
darajada  pasaydi.  Endilikda  nafaqat  AQ SH ,  balki  G erm aniya,  Italiya  va 
Y aponiya  uning  raqiblariga  aylangan  edi.
R.  M akdonald  realist siyosatchi  edi.  U  o ‘z siyosiy 
faoliyatini  Buyuk  Britaniya qudratli davlat b o ‘lgan 
paytdan boshlab,  uning bu qudratidan faqat alamli 
xotira  qolgan  paytda  yakunladi.  R.  M akdonald  realist  b o ig an lig i  uchun 
ham   Buyuk  Britaniyaning sobiq  buyukligini,  qudratini  qayta  tiklab b o im a s - 
ligini  yaxshi  tushunar  edi.  Biroq  u  Buyuk  Britaniyani  b u n d an   keyin  ham  
ja h o n   siyosatida  o ‘z  so‘zi  bor  davlat  holatida  ko ‘rishni  xo hlar  va  shunga 
astoydil  intilar edi.  G archand  u  sovetlarga  qarshi  b o is a -d a ,  real  voqelikdan 
kelib  chiqib,  1924-yilda  Sovet  davlatini  tan  oldi  va  u  bilan  diplom atik 
aloqa  o ‘rnatdi.
Buyuk  Britaniya  1925-yilda  o ik a z ilg a n   Lokarno  konferensiyasi  tashab- 
buskorlaridan  biri  edi.  Bu  konferensiya  G erm aniyani  G ‘arb  davlatlari  bilan 
yarashtirishga  xizmat  qildi.  Ayni  paytda  G ‘arb  davlatlari  G erm aniyaning 
Y evropa  Sharqidagi  erkin  harakatiga  to ‘siq  b o iu v c h i  kafolatlar  tizim ini 
yaratm adi.
1927-yil  24-m artda  Buyuk  Britaniya  Xitoyga  qarshi  harbiy  intervensiya 
uyushtirdi.  U ning  m aqsadi  X itoyda  C han  Kayshi  hokim iyatini  t o i a   qaror 
toptirish  edi.  18-aprelda  N an k in d a  C han  Kayshi  hukum ati  qaro r  topdi.
30-yiliarda  Buyuk  Britaniya  tashqi  siyosati  ikki  asosiy  m uam m oga  duch 
keldi.  Bular, b irto m o n d a n ,  fashistlar G erm aniyasining Yevropadagi  agressiv

Download 12,93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   334




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish