E. Z. Nuriddinov n izom iy nom LI tdpu «Xorijiy m am lakatlar tarixi»

BIRINCHI  BO‘LIM
 
OUNYO  IKKI  JAHON  URUSHI  ORALIG4DA
1 -b o b .  G ‘ARB  M A M L A K A T L A R I
1—2 -§ .  Xalqaro  m unosabatlar
Versal  —  Vashington
 
tizimi  nima?
Sizga  9 -sin f darsligidan  m a ’lum ki,  B irinchi jah o n  
u ru sh i  I9 l8 - y il  l l - n o y a b r d a   G e rm a n iy a n in g  
A ntantaga  taslim   b o lis h i  bilan  tugadi.  S hundan 
so‘ng urush aybdori b o ‘lgan  G erm an bloki davlatlari bilan yetkazilgan zaram i 
qoplash  va  shartnom a  tuzish  uchun  tayyorgarlik  boshlandi.  K o‘p  asrlardan 
beri  urush g ‘olibi  b o ‘lgan  davlat  yoki  davlatlar guruhi  bilan  yengilgan  davlat 
yoki  davlatlar  o ‘rtasida  shartnom a  im zolangan.  G ‘olib  tom o n  yengilgan 
tom onga  o ‘z  xohish-istagini  o ‘tkaza  olgan,  albatta.  B irinchi  ja h o n   um shi 
ham   bun d an   m ustasno  b o ‘lmadi.  G ‘olib  A n tan ta  bilan  m a g iu b   T o ‘rtlar 
ittifoqi  o ‘rtasida  im zolanadigan  tinchlik   shartnom asining   m atnini  tuzish 
uchun  Fransiya  poytaxti  Parij  shahriga  27  davlat  delegatsiyasi  to ‘p!andi. 
U lar Versal saroyida  im zolangan  tinchlik shartnom asini  ishlab chiqish ustida 
bir  yil  ishladilar.  V.  V ilsonning  «14  m oddasi»  asosida  Versal  saroyida  5  ta 
davlat  (G erm aniya,  Avstriya,  Vengriya,  Bolgariya va Turkiya) bilan  im zola- 
nadigan  5  ta  shartnom a  m atni  tayyorlandi.  S hu  5  ta   shartno m a  birgalikda 
«Versal tizimi»  deb  ataldi.
Buyuk  davlatlarning  Osiyo  va  T inch  okean   havzasidagi  m unosabatlarini 
tartibga  solish  m aqsadida  1921—1922-yillarda  V ashington  shahrida  9  ta 
davlat ishtirokida konferensiya o ‘tkazildi.  Bu konferensiyada uchta shartnom a 
im zolandi.  Shu  tariqa  Versal  —  V ashington  tizim i  nom i  tarixda  qoldi.
F ran siy a  Bosh  v a z iri  Jo rj  K lem an so   tin c h lik  
shartnom asi  shartlarini  ishlab  chiqish  b o ‘y ich a 
xalqaro  konferensiyaning  Parij  shahrida  o ‘tkazi- 
lishini  qattiq  turib  him oya  qildi,  va  nihoyat,  u  o ‘z  m aqsadiga  erishdi.  Parij 
konferensiyasi  1919-yilning  18-yanvar  kuni  o ‘z  ishini  boshladi.  K onferen- 
siya  ochilishining  aynan  shu  kunga  belgilanganligi  bejiz  em as  edi.  1870— 
1871 -yilgi  F ran siy a—Prussiya  u m sh id a  g ‘oIib  Prussiya  bilan  yengilgan 
Fransiya o ‘rtasidagi sh artnom a aynan shu saroyda im zolangan va  18-yanvar 
kuni  shu  saroyda  G erm aniya  im periya  deb  e i o n   qilingan  edi.  G ‘oliblar 
G erm aniyani  tahqirlash  u ch u n   aynan  shu  kuni  konferensiya  ishini  boshla- 
dilar.
G erm aniyani  tahqirlashdan  Fransiya  ayniqsa  m anfaatd or  edi.  Shuning 
u ch u n   ham   konferensiyani  kirish  s o ‘zi  bilan  ochgan  Fransiya  Prezidenti 
A.  P uankare  o ‘z  so ‘zida,  ju m lad an ,  bunday  degan  edi:  «Adolatsizlik  bilan 
vujudga  kelgan  G erm aniya  im periyasi  o ‘z  hayotini  baxtsizlikda  tugatdi».