E. Z. Nuriddinov n izom iy nom LI tdpu «Xorijiy m am lakatlar tarixi»

« 0 ‘ychanlik»,  Li  Sun  Bao  «T ogiar  orasida  o ‘n  to ‘qqiz  mozor»  asarlari
 
bilan  tanildi. 
H indistonlik  Y ashpalning  (1903— 1976)  «Yolg‘on  haqiqat», 
«Divya»  ro m anlari,  turkiyalik  N ozim   H ikm atning  ajoyib  s h e ila ri,  Aziz 
N esinning  ach ch iq   satiralari,  afrikalik  shoir  va  davlat  arbobi  A.  N etoning 
ozodlikka  undovchi  s h e ila ri,  Piter  A braxam sning  «Tun  hukm ronligida» 
asari,  Chili  shoiri  Pablo  N eruda,  braziliyalik  yozuvchi  Jorji  A m adu  asarlari 
dunyo  xalqari  tom o n id an   sevib  o ‘qilm oqda.
San’at 
asr  ‘kkinchi  yarm ida  G ‘arb  tasviriy  san ’atida
____________ ___________   syurrealizm   oqim i  paydo  b o id i.  Bunga  ham m a
qatori  o ‘z  farzandlarini  sevuvchi,  klassik  m usiqani  qadrlovchi,  o ‘zining 
V ataniga,  burchiga  sodiq,  odam   qiyofasidagi  odam ,  biroq  insoniyat  aqliga 
sig‘m aydigan  vahshiyona  jinoyatlar  sodir  etgan  fashistlar  kirdikorlari  fosh 
etilganligi  sabab  b o id i.
Syurrealistlar  tashqi  k o iin is h ,  tashqi  qiyofa,  tashqi  dunyo  ichki  dunyo 
bilan  m utanosib  em as,  u  ichki  dunyoni  boricha  aks  ettira  olm aydi,  deb 
hisoblardilar.  Shu  tariqa  ular  realizm dan  ham   ustunroq,  o ‘ta  realizm ni- 
syurrealizm ni  yaratdilar.
340

---

Р.  Pikasso.  «Gernika».
Syurrealistlar  fikricha,  o ‘ta  realizm   bizni  o ‘rab  turgan  real  d unyo  bilan 
m os  emas.  Oliy  reallik  (o ‘ta  reallik)  insonlardan  yashirinib  turadi.  Uni  aql- 
idrok  bilan  anglab  b o ‘lmaydi.  U larning  fikricha,  rassom lar  instinktlarga, 
tushlarga  erk  berishlari  kerak  edi.  Syurrealizm ning  kubistik  yo ‘nalishidagi 
nam oyandalari  Pablo  Pikasso  (1881 — 1873),  Mark  Shogal  (1899— 1995), 
Salvador  Dali  (1904—1989)  va  boshqalar  edi.
Aslida  syurrealizm   real  voqelikdan  uzilib  qolish  edi.  Syurrealizm ning 
ko‘rinishlaridan biri — abstraksionizm (mavhumlik — nomaMumlik, uzoqlashish) 
real  voqelikdan  uzilib  qolishda  syurrealizmdan  ham   o ‘tib  ketdi.  Bu  oqim  ta- 
rafdorlari fikricha, tasviriy san’at voqelikni emas, balki  rassom ongining holatini 
ifodalashi,  rassom  his-tuyg‘ularining  in ’ikosi  bo‘lishi  kerak  edi.
A bstraksionistlar  ijodida  (C h.  N o vard,  S.  Devis,  R etner,  M orris  va 
boshqalar)  his, tuyg‘u,  xayol borliqdan  uzilgan chiziqlar, geom etrik shakllarda 
nam oyon  etilgan.  Ularda  m azm un va shakl  bir-biriga singib  ketib,  a n ’anaviy 
tushunchadagi  m azm un  va  shakl  o ‘z  m ohiyatini  yo ‘qotgan.
XX  asrn in g   en g   m a sh h u r  rejissori  va  aktyo ri
__________ __ _________  C harlz  S penser  C haplinning  (1899— 1977)  ijodi
jah o n   kinosi  tarixida  tanqidiy  realizm ning  porloq  sahifasidir.  U  «Ulkan 
sh ah a rch iro q lari» ,  «Yangi  zam onlar» film ida jam iyatdagi  olchoqlikni  tanqid 
qildi.  «Diktator» filmida esa fashizmga qarshi  pamflet bilan  m aydonga chiqdi. 
U  «N yu-Y orkdagi qirol» filmida jam iyatdagi axloqsizlikni fosh qildi.  C haplin 
a c h ch iq   satirasi  tufayli  m am lakatni  tash lab ,  Y evropaga  m u h o jir  b o ‘lib 
ketishga  m ajbur  b o ‘ldi.
F ransuz  rejissori  R ene  K ler  «So‘nggi  m illiarder»  nom li  antifashistik 
film ida telb a d iktator «islohotlari»dan  kuladi.  N eorealizm   oqim i  n am o y an - 
dalaridan  italiyalik  R oberto  R ossellini,  V ittorio  de  Sek,  Juzep pe  de  S antis,
341

---

Charli  Chaplinning  «Yangi  davrlar»  filmi.
Petro  Jerm ilar  sh uhrat  qozondi.  «Rim   —  ochiq  shahar»,  «Z aytun  tagida 
d unyo  y o ‘q»,  «Veiosiped  o ‘g ‘rilari»  va  boshqa  film lar  xalqning  yashashga 
qobil  ekanligini,  ezguligini,  adolat  va  birdam likni  aks  ettirdi.  Federiko 
F illinining  «Yo‘l»,  «K abiriya  tunlari»  film larida  parazitizm   va  axloqiy  ta- 
nazzul  ochib tashlanadi.
A Q S H   kin o rejisso ri  S tenli  K ra m ern in g   «B o‘yin  egm aganlar»  film i 
irqchilikni  tanqid  ruhida  bo ‘iib,  unda  odam larning  tengligi  va  qardoshligi 
ochib  beriladi.
I  0 ‘z  ijodini  xalq  hayoti,  d em okratik  m adaniyat