M u stam lak alard a m illiy -o z o d lik k u ch lari o ‘sdi. Stixiyali m illiy -o z o d lik
kurashi ongli kurashga aylana bordi. S h u n d ay b o ‘lsa-d a, m u stam la k ach i
dav latlar o ‘z m u stam lakalaridagi m av q elarin i deyarli saqlab q o la o ld i-
lar.
Buning sababi, b irin ch id an , m ustam lakachilik tizim in in g yem irilishi
u c h u n za ru r x alq aro sh a rt-s h a ro itla r h a li t o ‘la y etilm a g an lig i b o ‘lsa,
ik k in ch id an , m u stam la k alard a m u stam la k ach ilarg a qarshi k urashu vch i
kuchlarning qaror topish jarayoni hali davom etayotganligi edi.
Biroq bu m illiy-ozodlik kurashi m a’lum vaqtga to ‘xtab qoldi, degani
em as edi. Y aqin va 0 ‘rta Sharq m am lakatlarida, X itoy va H indistonda
m illiy-ozodlik kurashi shiddat bilan davom etdi. C h u n o n ch i, 1 9 1 8 -1 9 2 3 -
yillarda T urkiyada ozodlik kurashi g ‘alaba bilan yakunlandi. D unyoviy
Turkiya Respublikasi tashkil topdi.
Sovet Rossiyasi 1921-yilda Turkiya bilan d o ‘stlik to ‘g‘risida sh artn om a
im zoladi ham da Turkiyaga 10 m ln oltin so‘m hisobida m oliyaviy yordam
ko ‘rsatdi. Xuddi shunga o ‘xshash sh artn o m a 1921 -yilda E ron bilan ham
im zolandi. E ro n Buyuk B ritaniya q o ‘sh in larin in g m am lak atd an chiqib
ketishiga erishdi.
Afg‘on xalqining Buyuk Britaniya m ustam lakachilariga qarshi olib borgan
kurashi 1919-yilda g ‘alaba bilan yakunlandi. Afg‘oniston m ustaqil davlatga
aylandi. 1921 -yilda sovet-afg‘on d o ‘stlik shartnom asi im zolandi.
1918—
1921 -yillarda Sovet Rossiyasi M o ‘g‘ulistonning m illiy-ozodlik
kurashiga yordam k o ‘rsatdi. Bu yordam M o ‘g‘uliston m ustaqilligini saqlab
qolishda k atta aham iyatga ega b o ‘ldi. T o ‘g ‘ri, Sovet Rossiyasi yuqorida
nom lari tilga olingan davlatlarga bekorga yordam berm agan. U ning m aqsadi
o ‘zining janubiy chegaralari xavfsizligini t a ’m inlashdan iborat edi.
Ayni paytda Sovet davlati q o ‘shni davlatlar bilan aloqani yaxshilash
masalasiga « b o iajak jah o n inqilobi»ning tarkibiy qism i, deb ham qarar edi.
M ustam lakachi davlatlar ham q o i qovushtirib o iirm a d ila r, albatta. U lar
V ashington konferensiyasida m ustam lakalarning daxlsizligiga kelishib oldilar.
Biroq tez orada bu kelishuvni Osiyoda Y aponiya (1931-yilda), Afrikada esa
Italiya buzib yubordi.
Birinchi jah o n urushidan so ‘ng ham Xitoy qoloq,
yarim m ustam laka davlat edi va unda 450 m ln
dan ortiq xalq yashardi. U ni buyuk davlatlar ta ’sir
doirasiga b o ii b olgan edilar. M am lakat sanoati, tran spo rti, banklari va
tashqi savdosining asosiy qismi chet el kom paniyalari q o iid a edi.
Bu om illar Xitoyni rivojlangan davlatlar ekspansiyasiga qarshi kurashda
ojiz qilib q o ‘ygan edi. 1911 —1913-yillarda b o iib o ‘tgan inqilob asosiy
m asalalardan biri — Xitoyni yagona davlatga birlashtirish m asalasini hal
e ta olm adi. Bu m asalan i hal etm ay tu rib X itoyni y arim m u stam lak a
sirtm o g id a n qutqarish nihoyatda og ‘ir edi.
1918-yilda X itoyda inqilobiy kurashning ikki yirik kuchi mavjud edi.
Do'stlaringiz bilan baham: