Э. Шодмонов, Д. Бабабекова, Б. Турсунов корхона иқтисодиёти ва инновацияларни бошқариш

25.4. Техник-ташкилий чора-тадбирлар самарадорлигини баҳолаш ва 
уларнинг ўзгаришига омиллар таъсирининг таҳлили 
Корхона ўз фаолияти давомида пул маблағларини ишлатиши туфайли 
маълум самарага эришади. Корхона раҳбари бир қарорга келиши учун қиѐсий 
самарадорлик натижаларига таянади. Олинган натижанинг харажатга 
нисбати самарани ифодалайди. Самарадорликни баҳолаш мезонининг бир 
қанча турлари мавжуд.
Ишлаб чиқариш ва меҳнатни ташкил этишнинг ўзгариши-нинг меҳнат 
унумдорлигига таъсири қуйидагича аниқланади: 










1
100
Уx
Ур
y
Бунда: 
Уx
Уp
,
– режа ва ҳақиқатдаги меҳнатни ташкил этиш даражалари. 
Маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмини меҳнатни ташкил этишнинг ҳақиқий 
даражасини режа бўйича кўзда тутилган даражага қадар етказиш ҳисобига 
ошириш:









1
Уx
Уp
Nx
N
Бунда 
Nx
– ҳисобот давридаги маҳсулот ҳажми.

---

Маҳсулот ҳажмининг ортиши билан ўзгармас харажатларнинг 
маҳсулот бирлигидаги улуши пасайиши туфайли таннарх пасайи-шига 
эришилади. Маҳсулот ҳажмининг ортишига мос ҳолда ўзга-рувчан 
харажатлар ҳам ортиб боради. 
Режалаштирилган маҳсулот таннархи қуйидагича аниқланади: 
мас
ўз
x
p
чан
ўз
p
S
У
У
S
S
.
.


мас
ўз
чан
ўз
S
S
.
.
,
– маҳсулот бирлиги таннархидаги ўзгарувчан, ўзгармас 
харажатлар. 
Ҳақиқатдаги меҳнатни ташкил этиш даражасини режа дара-жасигача 
етказиш орқали фойда (Р) ни ошириш: 
p
x
S
N
N
p




Ишлаб чиқариш ва меҳнатни ташкил этиш даражаларини ошириш 
бўйича режадаги ишлаб чиқариш рентабеллиги даражаси (%) 








E
F
Np
Pp
100
, 
бунда Ғ, Е – ўрганилаѐтган даврдаги асосий ишлаб чиқариш фондлари 
ва моддий қимматликлардаги оборот маблағлари. 
Корхона фаолиятининг иқтисодий кўрсаткичларининг нисбий 
ўзгариши ҳақиқатдаги меҳнатни ташкил этиш даражасини режа 
даражасигача етказиш қуйидагича аниқланади (%): 
– маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмининг ортиши: 
100
1









x
p
N
N
N
, 
– маҳсулот бирлиги таннархининг пасайиши: 
100








x
p
S
S
S
, 
– фойданинг ортиши: 

---

;
100
1









x
p
Р
P
Р
– ишлаб чиқариш рентабеллигининг ортиши: 









1
100
x
p
Р
P
P
, 
S
p
, S
x
– режа ва ҳақиқатдаги маҳсулот бирлиги таннархи.