E nuritdinov

 
Gemoglobinning spektral tahlili 
Gemoglobin, oksigemoglobin, karbooksigemoglobin va uning boshqa birikmalari 
spektr  nurlarini  yutib,  maxsus  chiziqlarni  beradi.  Masalan,  yorug'lik  nurlarini 
oksigemoglobin  eritmasi  orqali  o'tkazib,  spektrning  sariq-yashil  qismida,  D  va  E 
chiziqlari  orasida  ikkita  qoramtir  chiziqni  aniqlash  mumkin.  Spektrning  sariq-yashil 
qismidagi bir keng qora chiziq qaytarilgan gemoglobin uchun xarakterlidir. 
Oksigemoglobin  gemoglobmdan  rangi  bilan  birmuncha  farqlanadi,  shuning 
uchun  oksigemoglobinli  arterial  qon  qip-qizil  bo'ladi.  Qon  kislorodga  qancha 
ko'p  to'yingan  bo'lsa,  qizil  rangi  shuncha  ravshan  ko'rinadi.  Vena  qonida  esa, 
qaytarilgan gemoglobin ko'proq, bunday qon to'q olcha rangida bo'ladi. 
Katta yoshli kishilar qonida o'rta hisob bilan 14% gemoglobin  konsentratsiyasi 
mavjud  bo'lib,  umumiy  miqdori  esa  600  g  ga  teng.  Oxirgi  ma'lumotlarga  ko'ra  1  g 
gemoglobinda 3,5 nig temir mavjud va shunday qilib odam organizmining hamma 
eritrotsitlarida uning miqdori 2500 mg dan oshmaydi. 
Gemoglobin,  mioglobin,  ge  mere  tin,  xlorkruorin  tarkibida  temir,  gemotsianinda-
mis gemovanadinda esa-vanadiy elementlari bor. Gemoglobin pigmentlari orasida eng 
muhimi xromproteinlardir. 
Odam  organizmida  eritrotsitlarning  hosil  bo'lishi  va  parchalanishiga  yiarasha 
gemoglobin  ko'mikning  eritroblastlarida  (yosh  eritrotsitlarida)  sintezlanadi.  Bir 
kechayu kunduzda qariyb g g, ya'ni 1% dan sal ko'proq gemoglobin parchalanadi va 
о Ч pigmentlariga (bilirubin, biliverdin) aylanadi. 
Oksigemoglobindan  tashqari,  qonda  gemoglobin  karbonat  angidrid  bilan  birikib, 

---

 
19 
karboksigemoglobin (HbCO
2
) hosil qiladi. Bu birikma modda almashinuvi natijasi 
bo'lgan 
CO
2
 
tashilish 
shakllaridan 
bin. 
Karboksigemoglobin 
oksigemoglobinga qaraganda mustahkamroq 
 
birikmadir. Gemoglobin is gazini sekinlik bilan, anchagina uzoq vaqt davomida va 
toza havodan nafas olib turilgan taqdirdagma beradi. Shuning  uchun ham is gazidan 
zaharlanish hayotga xavf solishi mumkin, is gazidan zaharlangan kishiga beriladigan 
birinchi  yordam  uning  o'pkasini  toza  havoga  yolchitishidan  iborat.  Kisloroddan 
nafas olinganda gemoglobindan is gazining chiqib ketishi 15-20 baravar tezlashadi. 
Metgemoglobin 
(metHb) 
gemoglobinning 
mustahkam 
birikimasidir. 
Metgemoglobin  hosil  bo'lganda,  temirning  valentligi  o'zgaradi:  gemoglobin 
molekulasidagi  ikki  valentli  temir  uch  valentli  temirga  aylanadi.  Qonda 
metgemoglobin ko'p yig'ilib qolganda, qon to'qimalarga kislorod bera  olmaydi va 
organizm bo'g'ilib o'lib qoladi. 
Metgemoglobin jigar rangi va spektrning qizil qismida yutish chizig'i borligi bilan 
gemoglobindan farq qiladi. Kuchli oksidlovchilar: ferritsionid  (qizil qon tuzi), kaliy 
permanganat,  amilnitrit  va  propilnitrit,  anilin,  bertoll  tuzi,  fenatsetin  ta'sir  etganda, 
metgemoglobin hosil bo'ladi. 
Mioglobin  -  mushak  gemoglobini  skelet  va  yurak  mushaklarida  uchraydi. 
Uning  oqsilsiz  (prostetik)  guruhi-gem  gemoglobin  molekulasidagi  shunday  guruhga 
o'xshaydi, oqsil qismi- globin esa gemoglobin oqsiliga qaraganda kamroq molekular 
og'irlikka ega. 
Odam  mioglobini  organizmdagi  jami  kisloroddan  14%  ni  biriktira  oladi. 
Mioglobinning bu xossasi ishlayotgan mushakni kislorod bilan ta'minlashda muhim 
rol  o'ynaydi.  Mushak  qisqarganda  kapillarlari  qisilib,  mushakning  ba'zi  qismlarida 
qon  yurishi  to'xtasa  ham,  mioglobin  bilan  birikkan  kislorod  borligi  tufayli, 
mushak tolalari bir qadar vaqtgacha kislorod bilan ta'minlanib turadi.