E nuritdinov

 

---

 
14 
 
Qonning bufer tizimi 
 
Qon  faol  reaksiyasining doimiyligi  muhim  biologik  ahamiyatga  ega, chunki  hujayra 
ichida  o'tadigan  jarayonlar  doimiy  muhit  sharoitida  me'yorida  o'tadi,  Reaksiya 
doimiyligini ushlab turish qobiliyati buferlik bilan belgilanadi. 
Tarkibida kuchsiz yoki kam dissotsiyalangan kisiota va shu kislotaning ishqorli tuzi 
eritmasi, ishqoriylik namoyon qiladi. 
., Birinchi qonning bufer tizimi bikarbonat tizimi hisoblanadi, chunki u ko'mir kisiota 
va natriy yoki kaliyning bikarbonatlaridan tarkib topgan. 
fir ПГу   1 
\H*\="K^-^-—— Bu yerda K-konstantaning doimiy o'lchami, B-kaliy yoki [BHCOj] 
natriy  ionlarini  bildiradi.  Bu  tizim  qonning  7-9%  lik  buferlik  qobiliyatini  tashkil 
etadi.  Modda  almashinuvi  jarayonida  qonga  kisiota  quyilganda,  u  bikarbonat  bilan 
neytrallanadi,  natijada  ajralgan  ko'mir  kisiota  o'pkaning  kuchli  ventilatsiyasi 
natijasida  chiqariladi,  qaysiki  u  vodorod  ionlari  konsentratsiyasini  oshirib,  nafas 
markazini  qitiqlaydi.  Natijada,  ko'mir  kislotaning  bikarbonatga  munosabati  avyalgi 
holatiga qaytadi. 
Qonga ishqor kirishi natijasida kumir kisiota neytrallanadi. Shu tufayli nafas markazi 
faoliyati  zaiflashadi,  o'pkada  kumir  kislotasining  ajralishi  pasayadi,  ortiqcha 
bikarbonat buyrak  orqali  chiqariladi. Odatdagidek  у  ana ko'mir  kisiota bikarbonatga 
nisbati tiklanadi. 
Bikarbonat miqdori qonda ko'mir kislotaga nisbatan 18 marta ko'p. Qonning buferlik 
hajmi  ishqorga  nisbatan  kisiota  uchun  yuqori.  Buning  biologik  ahamiyati  shuki, 
moddalar almashinuvi jarayonida ishqor kislotaga nisbatan kam hosil bo'ladi. 
Qonning  ishqoriy  tuzlari  ishqor  zaxiralarini  hosil  qiladi  yoki  zahiraviy  ishqoriylik 
hosil  qiladi.  Qonning  ishqoriy  zahirasi  tarkibida  5,5%  CO2  gaz  aralashini  100  ml 
qonga kirtish natijasida yutilgan hajmdagi ko'mir kisiota 
bilan  aniqlanadi.  Me'yorda  odam  qonida  ishqor  zaxirasi  100  ml  qonda  CO2  ning 
miqdori  55 dan 70  ml darajasida bo'ladi. Ishqoriy  zahira  ovqatlanishga ham  bog'liq, 
o'simliklar  mahsulotlari  iste'mol  qilinganda  mushak  faoliyati  (mashq  qilgan 
sportchilarda boshqa omillarga nisbatan 10% ga oshadi) oshadi. 
Qonning  ikkinchi  bufer  tizimi  fosfet  tizimi  hisoblanadi.  Bunda  fosfor  kislotasining 
kaliyli yoki natriyli bir asosli tuzining ikki asosli tuziga nisbati 
BLJ   p/j 
olinadi:        l    4    B-kaliy   yoki  natriy   ionini  bildiradi.   Shuning  uchun B2HPO4 
bikarbonat miqdori, erkin karbon kislota miqdoriga bog'liq. 
H
2
C0
3
 +B
2
 PO
4  = 
BhaPO
4
 +BHC0
3
  
Uchinchi  bufer  tizimi  eng  asosiysi  -  bu  oqsil  bufer  tizimi  hisoblanadi.  Oqsil  deyarli 
3M  qism  karbon  kislotani  biriktiradi.  Qon  plazmasida  anion  va  kationlar  taxminan 
teng miqdorda va ortiqcha kationlar oqsil bilan ushlab turiladi. Plazma oqsili karbon 
kislotaga  nisbatan  juda  past  kislotali, shu  tufayli  erkin  karbon  kislota  bilan  reaksiya 
quyidagicha boradi: 
Bu yerda, B-natriy yoki kaliy ionini bildiradi, p-protein, oqsil. 
Gemoglobinning  buferlik  roll  katta  bo'lib,  alohida  ahamiyatga  ega.  Gemoglobin 
plazma oqimiga nisbatan 3 marta ko'p kationlarni biriktiradi. 

---

 
15 
Qonga  karbon  kislotasi  to'planganda  u  eritrotsitga  o'tadi  va  gemoglobindan  ishqoriy 
kationlarni oladi. Shuning uchun bikarbonatlar hosil bo'ladi. Ushbu jarayon ayniqsa, 
oksigemoglobin  tomonidan  kislorodni  yo'qotish  paytida  kuchayadi,  qaysiki, 
gemoglobinga  nisbatan 70  marta kuchli kislotali  xususiyatga  ega. Oqsil gemoglobin 
kuchsizroq  kislotali  gemoglobinga  aylanadi.  Gemoglobinga  nisbatan  kuchliroq, 
karbon kislotasi gemoglobindan ishqoriy kationlarni ajratib oladi: 
BHb+H2CO3^» H.Hb+BCO3, B-kaliy yoki natriy ionini bildiradi.; Hb-gemoglobin. 
Plazma  tarkibidagi  oqsil  gemoglobin  miqdorini  3  marta  oshiradi.  Gemoglobinning 
bufer hajmi plazma oqsili bufer hajmidan 10 marta ortiq. 
Qonda ishqor-kislotali muvozanat mavjud. Ba'zi sharoitda faol reaksiyaning kislotali 
tomonga  siljishi-atsidoz,  masalan:  mushakning  shiddat  bilan  ishlashi  yoki  uning 
ishqor tomonga siljishi-alkaloz, masalan: o'pkaning kuchaygan ventilatsiyasi. 
Mushakning  shiddat  bilan  ishlash  imkoniyati  ishqoriy  zaxiraga  bog'liq.  Masalan, 
sportchilarda  qancha  ishqoriy  zaxira  ko'p  bo'lsa,  shuncha  shiddat  bilan  ishlash 
imkoniyati  paydo  bo'ladi.  Qushlar  qonida  buferlik  darajasi  katta  bo'lsa,  ular  uzoq 
muddat suv tagida tura oladi. Masalan, o'rdak nafas yo'lini 8 daqiqa qisib suv tagida 
turganida ham qonning buferlik darajasi siljimaydi.