E nuritdinov

Tomir urishi (puls) 
 
           Qon  tomirlari  devorining  ritmik  ravishda  to'lqinlanib  turishiga  tomir 
urishi,ya'ni puls deyiladi. 
          Arteriya qon tomirlari devorining to'lqinlanishi arterial puls, vena qon tomirlari 
devoir-ning to'lqinlanishi vena pulsi deyiladi. 
          Arterial  puls  -  bu  yurakning  chap  qorinchasi  qisqarganda  undagi  qonning 
aortaga va un-dan esa arteriya tomirlariga yuqori bosim ostida chiqarilishi natijasida 

---

 
40 
ular  devorining  tebrani-shidan  hosil  bo'ladi.Yurak  daqiqasiga  necha  marta 
qisqarsa,arteriya  impulsining  soni  ham  shun-cha  bo'ladi.Tinch  holatda  katta  odam 
pulsining  soni  bir  daqiqada  70-72  marta  bo'ladi.  Bolalarda  yurakning  qisqarishi  va 
pulsning soni kattalarnikiga nisbatan ko'proq bo'ladi. Bir yoshlik bolada puls soni bir 
daqiqada  110  ta,  5  yoshda-90  ta,  10  yoshda-80  ta,  16  yoshda  kattalarnikiga  teng-
lashadi. 
            Puls  tana  yuzasida  joylashgan  arteriya  tomirlarida  sanaladi.Odatda,  puls 
bilakning  pastki  qismidagi  arteriya  tomirida,  ya'ni  kaft  usti  sohasidagi  tomirda 
sanaladi.Puls  to'lqinining  tarqa-lish  tezligi  qonning  oqish  tezligiga  bog'liq 
emas.Arteriyalarda  qon  oqishining  chiziqli  tezligi  0,2-0,3  m/soniyadan  ortmaydi, 
yoshlarda  va  o'rta  yashar  odamlarda  qon  bosimi  va  tomirlar  elas-tikligi  mu'tadil 
bo'lganda  puls  to'lqininirig  tarqalish  tezligi  aortada  5,5-8  m/soniya,  periferik  ar-
teriyalarda esa 6-9,5m/soniya ga teng.Yosh otishi bilan tomirlar elastikligi kamaygan 
sayin puls to'lqinining tarqalish tezligi (ayniqsa aortada) ortadi. 
            Pulsni  qon  oqishi  bilan  aralashtirib  yuborish  yaramaydi.  Puls  to'lqinining 
tarqalish 
tezli-gi 
tomirlarda 
qonning 
oqish 
tezligiga 
bog'liq 
emas.Ma'lumki,arteriyalarning  asosiy  vazifasi  qonning  kapillarlardagi  uzluksiz 
harakatini ta'minlash uchun doimiy bosimni hosil qilishdan ib-orat.  
Aorta  bilan  у  ink  arteriyalarning  puls  egri  chizig'ida  (sfigmogrammada)  ikki  asosiy 
qism:  anakrota  (egri  chiziqning  ko'tarilishi)  va  katakrota  (egri  chiziqning  tushishi) 
ajratiladi. 
Anakrotik ko'tarilish qon haydalish fazasining boshlarida yurakdan otilib chiqqan qon 
ta'sirida arterial bosimning ko'tarilishi va shu sababli arteriyalar devorining cho'zilish 
oqibatidir.  Katakrotiya  -  puls  chizig'ining  pastga  yo'nalgan  qismida  esa 
sfigmogrammada  insizura  (chuqurcha)  va  dikrotik  (ikkilamchi  puls  to'lqini)  paydo 
bo'ladi. Katakrota qorinchalar diastolasining boshida qonning teskari oqishi, yarim oy 
klapanlarni  yopib  orqaga  qaytishiga  bog'liq-aorta  va  undan  boshlanadigan  yirik 
tomirlarning pulsi markaziy puls deb ataladi. 
Puls tekshirilib, uning bir qancha xususiyatlari: davri, tezligi, amplitudasi, tarangligi 
va  ritmini  aniqlash  mumkin.  Bir  daqiqadagi  puls  davri  yurakning  qisqarish  davrini 
ifodalaydi.  Puls  ildamligi  -arteriyada  bosimning  anakrota  puls  chizig'ining  yuqoriga 
ko'tariluv  paytida  ko'tarilib  katokrota  paytida  pasayish  tezligidir.  Pulsning  bu 
belgisiga  qarab  ildam  yoki  tez  puls  va  sekin  pulsni  ajratishadi.  Tez  puls  aortal 
klapanlar kamchililigida kuzatiladi, bu yurak porokida qorinchalardan ko'p qon otilib 
chiqib, bir qismi klapandagi nuqson orqali qorinchaga tez qaytib tushadi. Sekin puls 
esa  aortal  teshik  torayganda  uchraydi,  bu  porok  da  qon  aortaga  me'yoridagiga 
nisbatan sekinroq otilib chiqadi. 
Puls  turtkichi  vaqtida  arteriya  devorining  tebranish  miqdori  puls  amplitudasi  deb 
ataladi.  Puls  tarangligi  yoki  qattiqligi  arteriyani  .puls  yo'qolguncha  bosish  (qisish) 
uchun zarur bo'lgan kuch bilan aniqlanadi. Elektrokardiogramma va sfigmogrammani 
bir fotoplyonkada qayd qilib, yurak faoliyatining ba'zi buzilishlari haqida fikr yuritish 
mumkin. Ba'zan puls defitsiti deb atalUvchi hodisa kuzatiladi, bunda qorinchalarning 
har bir qo'zg'alish to'lqini tomirlar tizimiga qon otilib chiqishiga va puls turtkisi hosil 
bo'lishiga  olib  kelavermaydi.  Sistolada  qon  juda  sust  haydalgani  uchun 
qorinchalarning  ba'zi  sistolalari  periferik  arteriyalarga  yetib  boruvchi  puls  to'lqinini 
hosil qila olmaydi, bunda puls aritmik bo'ladi (puls aritmiyasi). 

---

 
41