E nerge t ikas I a. I. Karshibayev

3.8. Optik port orqali so‘rov o‘tkazishi bilan ENHAT ni
tashkil etish
Optik port orqali hisoblagichlarda so‗rov o‗tkazish yordamida
ENHAT ni tashkil etish ENHAT tashkil etiladigan tizimlarning eng soda 
ko‗rinishi bo‗lib hisoblanadi. Bunda hisoblagichlar bir-biri bilan o‗zaro 
bog‗lanmagan. Hisoblagichlar va ma‘lumotlarni yig‗ish markazi orasida 
aloqa 
yo‗q. 
Barcha 
hisoblagichlardagi 
ma‘lumotlar 
operator 
hisoblagichlarni ko‗rib chiqish jarayonida ularga so‗rov berish orqali 
amalga oshiriladi.
Hisoblagichlar vaqtini sinxronlashtirish ko‗chma kompyuter vaqti bilan 
so‗rov jarayonida amalga oshiriladi. Ko‗chma kompyuter vaqti 
ma‘lumotlarni yig‗ish markazi vaqti bilan hisoblagichlar so‗roviga 
topshiriqlar 
fayllarini 
qabul 
qilish 
paytida 
amalga 
oshadi. 
Avtomatlashtirilgan tizim qurishning bu sxemasi boshqa sxemalarga 

---

155 
nisbatan arzon hisoblanadi. Bu variantdagi ENHAT ni qurish davomida 
qurilma va vositalarni qo‗llashni maksimal tejash maqsadida 
ma‘lumotlarni yig‗ish markazi rolini ko‗chma kompyuterga yuklash 
mumkin. So‗rov optik port orqali so‗rov natijalari faylini shakllantiradigan 
ko‗chma kompyuterda joylashgan maxsus dasturiy ta‘minot yordamida 
bajariladi. Ma‘lumotlarni yig‗ish markazi kompyuteri berilgan so‗rovga 
fayl-topshiriqni shakllantiradigan va axborotlarni asosiy ma‘lumotlar 
omboriga (MO) yuklaydigan dasturiy modullar bilan ta‘minlangan bo‗lishi 
lozim. 
ENHAT ni tashkil etishning bu usuli kamchiliklari bo‗lib, 
hisoblagichlardan ma‘lumotlarni yig‗ishning murakkabligi va tizimda 
impuls chiqishli elektron hisoblagichlardan foydalanishning imkoni 
yo‗qligi hisoblanadi. Shuning uchun bu sxemani tijorat asosidagi hisobga 
olish tizimini tashkil etish uchun tavsiya qilish mumkin. Uning tarkibida 
axborotlarni xotirada saqlash moduli va EHM bilan almashinuv asosida 
hisobga olish tizimi interfeysi bo‗lgan qimmat uncha ko‗p bo‗lmagan sonli 
tijorat hisoblagichlari ishlatiladi. 
Optik port orqali hisoblagichlarda so‗rovni o‗tkazilishi bilan ENHAT 
ni tashkili etish quyidagi masalalarni yechishga imkon beradi: 

iste‘mol parametrlarini aniq o‗lchash: 

korxona va uning ob‘ektlari bo‗yicha energiya resurslari iste‘molini 
tijorat va texnik asosida hisobga olish; 

berilgan limitlarga va quvvatni texnologik jarayonlarda cheklashlarga 
nisbatan berilgan vaqt intervallarida (5, 30 minut, zonalar, smenalar, 
sutkalar, dekadalar, oylar, kvartallar va yillar)
 
hisobga olish nuqtalari va 
ob‘yektlari bo‗yicha energiyadan foydalanishni nazorat qilish; 

elektr energiyasini hisobga olish bo‗yicha ma‘lumotlarga qayta 
ishlov berish va hisobotlarni shakllantirish; 

ma‘lumotlarning to‗liqligini tahlil qilish; 

hisoblagichlarni tahlil qilish. 

---

156