E. M. Colocassides College of Tourism & Hotel Management, Doctor of Science in

Neftni fraktsiyalash qurilmalarida metallarning past 
haroratdagi korroziya jarayonini tadqiq qilish 
 
Shuxrat Murodovich Timurov 
Malikjon Negmurodovich Murodov 
[e-mail] 
Buxoro muhandislik-texnologiya instituti 
Annotasiya:
Ushbu maqolada neftni atmosfera sharoitida fraktsiyalash 
qurilmalarida metallarning past haroratdagi korroziya jarayonini va uning oqibatlari, 
metallarning korroziyalanishini olidini olish bo’yicha muhim ma’lumotlar keltirilgan. 
Kalit so’zlar:
fraktsiya, naften, mineral tuz, korroziya, sulfid parda, korrozion 
muhit, gaz korroziyasi, qurum qavat, metall sulfide, radiatsiya.
 
 
Investigation of low temperature corrosion processes of oils in 
oil fraction devices 
 
Shukhrat Timurov
Malikjon Murodov 
[e-mail] 
Bukhara engineering technological institute 
 
Abstract: 
This article provides important information on the process of low-
temperature corrosion of metals in atmospheric fractionation equipment and its 
consequences, the prevention of corrosion of metals. 
Keywords:
fraction, naphthene, mineral salt, corrosion, sulfide coating, 
corrosive environment, gas corrosion, dry layer, metal sulfide, radiation. 
Neftni atmosfera bosimi sharoitida fraktsiyalarga ajratish texnologiyasida 
ishlatiladigan barcha asbob - uskuna va jihozlar, neft tarkibidagi asosiy uch xil 
korroziyalovchilar yordamida korroziyalanadi. Bular: 
•
Oltingugurt birikmalari ( H
2
S, R-SH, tiofen va h.k.)
•
Naften kislotalari ( R - COOH ) 
•
Mineral tuzlar (MeCl
m
, Me=Na
+
, Mg
+2
, Ca
+2
) 
bo'lib, bu moddalar uglerodli va legirlangan po'latlar bilan turli harorat 
intervalida turlicha korroziyalovchi xususiyatlarni namoyon qiladilar. 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
December 2021 / Volume 2 Issue 12
www.openscience.uz
191

---

Bu korroziya jarayoni haydash kolonnasining bosh qismi texnologik zanjirida 
ro'y berib, ajralib chiquvchi agressiv gazsimon moddalar H
2
S va HCl uning 
sababchilaridir. 
a)
H
2
S ning ta'siri. Vodorod sulfid gazi bir tomondan neft tarkibidan, ikkinchi 
tomondan atmosfera pechida oltingugurt saqlagan moddalar krekingi tufayli ajralib 
chiqadi. Uning miqdori neft tarkibidagi H
2
S va S-li modda miqdori va ishchi 
haroratiga bog'liq bo'lib, 975
o
S da barcha oltingugurtning 2% H
2
S holida bo'ladi. Past 
haroratda gaz holatidagi H
2
S ning korrozion aktivligi ancha past bo'lib, suyuq holga 
o'tganda sulfid kislotaga aylanib, yuqori korrozion aktivlikka ega muhit hosil qiladi. 
Haydash kolonnnasining bosh qismi texnologik zanjirida suv bug'larining 
shudring (rosa) nuqtasida kondensatsiyalanishi sababli hosil bo'lgan suvda H
2
S ning 
erishi sababli ham aktiv korrozion muhit yuzaga keladi. Lekin bu muhitda H
2
S ning 
eruvchanligi eritma pH - ga bog'liq bo'ladi. pH = 5 da eruvchanlik deyarli nolga teng 
bo'lsa, pH = 7 atrofida yuqori qiymatga ega bo'ladi. Shu yuqori pH-qiymatida 
muhitning korrozion aktivligi ham yuqori bo'ladi, yemirilish maxsuloti sifatida 
"boshak " da FeS yig'iladi. (1-rasm). 
1- rasm. Atmosferali haydash kolonnasidagi korroziyalanish sxemasi. 
b) 
Gaz holatidagi HCL ning hosil bo'lishiga asosy sabab xom-ashyo holidagi 
neft tarkibidagi mineral tuzlardir. Mineral tuzlar neftni qazib olish jarayonida va uni 
naqliyo qilishda (asosan dengiz orqali ) neft tarkibiga o'tib qoladi. Neft yer ostidan 
qazib olinayotganda g'ovak tuproq qatlami orqali erigan tuzlar bosim va harorat 
o'zgarishi sababli tuzlarning suvda eruvchanligi kamayadi; 
Suvning qisman bug'lanishi tufayli va neft qatlamida quvurlarning ulash-gan 
joylarida tuzlarning kristallanishi sodir bo'ladi va naqliyo jarayonida ‘bug'langan suv 
+ tuz kristallari + neft’ emultsiyalarini hosil qilib quvurning ichki devorlarida 
agressiv muhitni yuzaga keltiradi. Bu holatlarning barchasida mineral tuzlar ishtirok 
etadilar. Ular qatoriga: 
•
Natriy xlorid NaCl (barcha tuzning 70%-ni ) 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
December 2021 / Volume 2 Issue 12
www.openscience.uz
192

---

•
Magniy xlorid (MgCl
2
, 20 % ga yaqin )
•
Kaltsiy xlorid (CaCl
2
, 10 % ga yaqin ) 
Qayta ishlashga yuboriladigan neftda hajm jihatidan 0,1dan 0,6% gacha suv 
bo'ladi. Neft tarkibidagi mineral tuzlarning miqdori qazib olinadigan konlar va 
sharoitga ko'ra o'zgaruvchan bo'ladi. Bu mineral tuzlar quyidagi salbiy xossalarga 
ega: 
•
neftni dastlabki qizdiruv jihozlari (issiqlik almashtirgichlar)ning sirti 
ifloslanishiga olib keladi: 
•
yuqori t
o
da gidrolizlanib HCl gazini yosil qiladi:
MgCL
2
+ 2H
2
O → Mg (OH)
2
+ 2 HCl (70 % gidroliz) 
CaCl
2
+ 2H
2
O → Ca (OH)
2
+ 2 HCl(20 % gidroliz) 
Hosil bo'lgan HCl gazi suv bug'lari bilan birgalikda korrozion muhit hosil qilib 
qurilmaning ichki yuza sirtini va payvandlangan joylarni kuchli korroziyaga 
uchratadi:
Fe + 2HCl → FeCl
2
+ H
2
↑ 
Bu jarayonni oldini olish uchun: 
- deminerallash va qayta neytrallash bilan tuzlarning miqdorini kamaytirib, hosil 
bo'ladigan HCl miqdorini kamaytirish; 
- kolonnada H
2
S ham borligini e'tiborga olib, HCl ning qoldiq qismini 
neytrallash; 
- metall jihozlar sirtini ingibitorlar bilan himoyalash choralari qo'llaniladi.