E. M. Colocassides College of Tourism & Hotel Management, Doctor of Science in

Taʼsir mexanizmi
. Triazinlar nordon gazlarni yutuvchanligi aniqlandi. Ushbu 
turkum vakillari 1, 3, 5-triazin hosilalarining spetsifik taʼsir mexanizmi Gnill 
reaksiyasini ingebed qilishga asoslangan va H2S harakatini bloklaydi. Zavodda nafas 
olishning bosimi tufayli energiya muvozanati buziladi. Bundan tashqari, triazinlar 
taʼsirida fermentlar inaktivlanadi.
Elektrofil almashtirish ogʻir sharoitlarda va koʻpincha past rentabellik bilan 
davom etadi: 1, 3, 5-triazin perxlorid belgilanada 140-200°S haroratda qizdirilganda 
siyanurik xlorid va 2, 4-diklor-1, 3, 5 aralashmasini beradi. Ushbu tajribaga mos 
ravishda 25% va 4% absorbsiya xususiyati mavjudligini aniqlash mumkin.
Triazin. Sim-triazinlarni sintez qilishning eng mashhur usuli bu HCl va Lyuis 
kislotalari bilan katalizlangan nitrillarning trimerizatsiyasidir. Nitril tarkibidagi 
elektron-akseptor reaktsiyani osonlashtiradi, alkil nitrillar ogʻir sharoitlarda (100 MPa 
gacha bosim) trimerizatsiya qilinadi: 
Bundan tashqari Triazinlar sintezida reaksiyaga -C≡N guruhini oʻz ichiga olgan 
boshqa birikmalar ham kiradi: siyan kislotasi trietilfosfin va uchinchi darajali aminlar 
taʼsirida yoki siyanurik kislotaga (2, 3, 5-trigidroksi-sim-triazin), siyanogen xlorid - 
siyanurik xloridga trimerlanashida koʻrishimiz mumkin masalan 2, 3, 5- trikloro-sim-
triazin, siyanamid - melamingacha (2, 4, 6-triamino-sim-triazin). Bunday usul 
nosimmetrik almashilgan triazinlarni sintez qilish uchun qoʻllaniladi, nitril 
aralashmasidan foydalanganda turli xil assimetrik almashtirilgan triazinlar aralashmasi 
olinadi. Triozenlarni Gidroksitriazinlarni amidinlarni fosgenatsiyalash orqali ham 
sintez qilish mumkin.
Ishlatilishi
. Triazinlarning fizik kimyoviy xususiyatlarini oʻrganilgani sayin 
ularga qiziqish oshib bormoqda dastlab ular 1, 2, 3-triazinlar N-aminopirazollarning 
peroksidlar bilan oksidlanishi va siklopropilazidlarning termal qayta ishlashda, 1, 3, 5-
triazinlar 2, 4, 6-triamino-1, 3, 5-triazin (melamin) keng koʻlamli mahsulot boʻlib, 
melamin-formaldegid smolalarini ishlab chiqarishda keng qoʻllaniladi. , 1, 3, 5-
trinitroperhidro-simm -triazin (RDX) eng keng tarqalgan portlovchi moddalardan 
biridir.
Hozirda 1, 3, 5 -triazin Farmasevtika va tibbiyotda dezinfeksiyalovchi vositalar 
sifatida, Qishloq xoʻjaligi fiziologiyasida yovvoyi oʻsimliklarga qarshi kurashishda 
keng qoʻllanilmoqda Sianurik xlorid sintetik boʻyoqlar ishlab chiqarishda ishlatiladi: 
xlor-sim-triazin guruhini boʻyoqqa kiritish xlorning nukleofil almashinuvi tufayli 
nukleofil guruhlarni (masalan, tsellyuloza gidroksil guruhlari) tashuvchi tola bilan 
kovalent bogʻlanishni taʼminlaydi. boʻyoqlar reaktiv triazin boʻyoqlari sifatida tanilgan. 
Simm-triazinlarning baʼzi amin hosilalari - siyanurik xloriddagi xlorni aminlar bilan 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
December 2021 / Volume 2 Issue 12
www.openscience.uz
72

---

almashtirish mahsulotlari - gerbitsidlar (atrazin, simazin, siyanazin va boshqalar) 
sifatida ishlatiladi.
NATIJA MUHOKAMA 
Triazinga asoslangan soʻrilish jarayoni 
Triazinlar olti aʼzoli halqadagi uchta azot va uchta uglerod atomidan iborat boʻlib, 
Havo gaz tarkibidan H2Sni yutuvchi tasirga ega. Triazinga asoslangan assimilyatsiya 
nordon gazning H2S kontsentratsiyasi bir necha yuz ppm dan past boʻlganida tabiiy 
gazni tozalovchisi sifatida ishlatiladi. Ushbu tadqiqotda biz suv bilan qoplangan 
tizimlardan foydalangan holda triazinga asoslangan yutilishni koʻrib chiqdik, chunki 
ular doimiy ishlash uchun moʻljallangan va ommaviy tizimlarga qaraganda kamroq 
xarajat talab ega qiladi. Triazin asosidagi assimilyatsiya jarayoni uchun Aspen Plus 
simulyatsiyasining soddalashtirilgan texnologik oqimdan foydalandi.
2-rasmda Aspen Plus(Oqimi keltirilgan) 
Tajribada asosiy jarayon triazin asosidagi nordon gazni yutish moslamasi boʻlgan 
absorberga nordon gaz quyiladi va suyuq-gaz aralashmasi 2 ha boʻlinadi, yuqoridan 
tabiiy gaz toʻplanadigan va pastdan sarflangan suyuqlikni tozalash moslamasi boʻladi.
Suyuqlikdagi H2S yoki havodagi merkaptanlarni kamaytirish usuli, bu suyuqlikni 
H2S yoki merkaptanlarni tozalashga qodir boʻlgan samarali miqdordagi geksagidro-
triazin bilan ishlov berishdir.
Suvsiz geksagidro-triazin hosil qilish uchun distillash yoʻli bilan geksagidro-
triazin eritmasidan suvni olib tashlash zarur. Suv, parafinlar, aromatik moddalar va 
kislorodli birikmalardan tashkil topgan guruhdan tanlangan suyuqlikda suvsiz 
gidroksid-triazinnitanlab eritish va H2S bilan reaksiyaga kirishish uchun H2S yoki 
merkaptanlarni oʻz ichiga olgan suyuqlikka erituvchida erigan geksagidro-triazinning 
kerakli miqdorini kiritish zarur.
Triazin katalizatotlarini sintez qilish
Monoetalonaminni formaldiged bilan reaksiya kirishishi naltijasida turli xiI 
moddalar xosil boʻladi. Sintez natijasida hosil bo'Igan moddalar xossalarining turlicha 
bo'Iganligi ularning qo'Ilanilish soholarini xam xilma-xil ekanIigidan dalolat beradi. 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
December 2021 / Volume 2 Issue 12
www.openscience.uz
73

---

Biz olib borgan, tajriba natijasida xosil bo'Igan mahsulotlar tarkibidagi 
monoetanolamin va forimaldigid, reaksiy turining olib borish sharoitiga qarab turlicha 
bo'lishini aniqlab berdi. Triazin katalizatorini olishda moddalarning molyar nisbatlari 
turli xilda olib reaksiyani olib bordik. Reaksiya nalijasida "N N N"-triazin (Betta 
Okseotil) giksogedro S-yriazn (TOEGD) metilen N. N-bisoksazolidin 2 xosil bo'ladi.
Sintez jarayonini 30-32'C oralig'ida neytal muhitda bajardik. Monoetanolaminni 
formalinga tomchilatish orqali reaksiya olib borildi. Xosil bo'Igan sistemadan vakum 
yordamida suv va toza modda haydab olindi. Tajribalar davomida olingan 
moddamizning malekulyar massasini kriaskopik analiz usulida anqlaganimizda 
moddalarning molekulyar massasi 234 ekanligi aniqlandi. Gidroksil guruh sonini 
ftolirlash metodi usulida aniqlaganimizda 3l dasllabki moddalarimiz Ll nisbatda 
olinganda sintezdan keyin hosil bo'Igan mahsulotning naiijalari TOEGT natijalariga 
yaqin chiqqanligi aniqlandi. Bundu gedroksil guruh soni 1724 chiqdi. Dastlabki 
moddalaning molyar nisbatlari o'zgartirilganda hosil boʻlgan mahsulolning molekulyu 
massasi xam, gidroksiI guruh soni xam 1:1 nisbatdagi bilan solishlirilganda turlicha 
ekanligini aniqladik. Bundan shuni xulosa qilish mumkinki molyar nisbalar turli 
bo'Iganda hosil bo'Igan maxsulotlar xam turlicha bo'ladi.
1-jadval 
Moddalar miqdor koʻrsatkichlari 
Molyar nisbat 
Molekulyar massa 
Gidroksil guruh 
Nur singdirish koʻrsatgichi 
1:1 
234 
1724, 2 
1670 
1:1, 5 
322 
1606, 8 
1614 
1:1 
240 
1710, 3 
1637 
XULOSASI 
Ushbu tajriba nordon gaz va suyuq uglevodorodni undagi vodorod sulfidni 
yoʻqotish yoki kamaytirishga qaratilgan. Bir tomondan tadqiqot oqim chizigʻida 
oqadigan nordon gaz va neft oqimlarini tozalash imkonini bersa. Boshqa tomondan, bu 
tabiiy gaz va suyuq uglevodorodlardagi vodorod sulfidi darajasini pasaytirish uchun 
qayta tiklanmaydigan tozalash vositalaridan foydalanish degani. Masalani har bir 
tomoni shundaki, geksagidro-triazinni neft konlarida ishlab chiqarilgan suyuqliklar 
uchun H2S tozalash vositasi sifatida ishlatish samarasini ochib berishga qaratilgan.
Uglevodorod oqimlaridagi vodorod sulfidining zaharliligi sanoatda yaxshi 
maʼlum va uning tarkibini xavfsiz darajaga tushirish uchun har yili sanoat korxonalari 
katta xarajatlar va texnik kuch sarflaydi. Katta ishlab chiqarish korxonalarida nordon 
gaz oqimlarini tozalash uchun regenerativ tizimni oʻrnatish odatda ancha tejamkor. 
Ushbu tizimlar odatda ishlab chiqarilgan suyuqliklar bilan aloqa qilish va vodorod 
sulfidini va, ehtimol, karbonat angidrid va merkaptanlar kabi boshqa zaharli 
moddalarni tanlab olish uchun assimilyatsiya minorasida ishlatiladigan birikmadan 
foydalanish imkonini beradi. Absorbsion birikma keyin qayta tiklanadi va - ichida 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
December 2021 / Volume 2 Issue 12
www.openscience.uz
74

---

qayta ishlatiladi. Biroq, konni oʻzlashtirish bosqichida yoki regenerativ tizimlar 
tejamkor boʻlmagan kichik ishlab chiqarishda konlarida nordon uglevodorod ishlab 
chiqarishni qayta tiklanmaydigan tozalash vositalari bilan tozalash kerak.
Ushbu tajribaning usuliga muvofiq, H2S nordon gaz yoki suyuq uglevodorodlar 
kabi nordon gazlardan hosil boʻlgan suyuqlik darajasini pasaytirish uchun l, 3, 5-tri-
almashtirilgan-geksahidro-l, 3, 5-triazin bilan ishlov berish zarur. H2S va ulardagi 
merkaptanlar oʻrnini bosgan-geksagidro-triazin l, 3, 5-tri-alkoksialkil-geksahidro-l, 3, 
5-triazin boʻlishi mumkin, bunda alkoksi guruhi l dan 5 gacha uglerod atomini oʻz 
ichiga oladi va alkil guruhi 2 dan 6 gacha uglerod atomini oʻz ichiga oladi.