E. Ismailov, N. Mamatkulov, G’. Xodjayev, Q. Norboev biofizika va radiobiologiya

Tayanch iboralar
: chastota, intensivlik, qattiqlik, tovush balandligi, 
tembr, yuksaklik, Bell, shovqin, auskultasiya, perkussiya, spektr. 

---

79 
Xulosalar
Tovush va uning tirik mavjudod uchun ahamiyati albatta juda kattadir. 
Eng avvalo u aloqa vositasi hisoblanadi. Ayniqsa keyingi vaqtlarda tovush, 
infrotovush va ultratovishlar ham diagnistikada, ham davolash maqsadlarida 
juda keng qo‟llanilmoqda. Qishloq xo‟jaligining turli sohalarida, jumladan, 
chorvachilikda bu sohani bilish juda muhimdir. Normadan ortiq bo‟lgan tovush 
qattiqligi qoramollar va parrandalar mahsuldorligini kamaytiradi. Chorva 
mollari tanasiga dori - darmonlar kiritish ham katta ahamiyatga ega.
 
Test savollari
1. Tovush deb nimaga aytiladi? 
a)
odam qulog‟i eshitadigan mexanik elastik to‟lqinga; 
b)
odam va hayvonlar eshita oladigan mexanik elastik to‟lqinlarga; 
c)
hayvonlar eshita oladigan elastik to‟lqinlarga; 
d)
odam va hayvonlar eshita oladigan elektromagnit to‟lqinlarga. 
2. Odam qulog‟i qaysi chastota intervalidagi to‟lqinlarni eshitadi? 
a)
16 Gersdan kichik; 
b)
20 kilogersdan katta; 
c)
16 gersdan – 20 kGs gacha; 
d)
20 kGsdan 200 kGs gacha. 
3. Agar tovush intensivligi ta‟rifi: Birlik yuzadan vaqt birligi ichida tovush 
to‟lqini tarqalish yo‟nalishiga perpendikulyar yuzadan o‟tuvchi energiyaga 
aytiladi” bo‟lsa, javoblardan uning matematik ifodasini ko‟rsating? 
a)
t
Ф
W


b)
S
Ф
E

c)
t
S
W
I


d)

cos


S
I
B

---

80 
4. Nima uchun odam va hayvonlar eshitish organlari juft bo‟ladi? 
a)
chiroyli ko‟rinish uchun;
b)
tovush balandligini sezish uchun;
c)
tovush yo‟nalishini aniqlash uchun; 
d)
turli xil tovushlarni eshitish uchun. 
5. Odam va hayvonlar eshitish organlari qaysi oraliqda tovush 
intensivligini sezadi? 
a)
10
-6
-10
-10
Vt/m
2
b)
10
-5

10
-8
Vt/m
2
c)
10
-12

10 Vt/m
2
d)
10 Vt/m
2
dan katta. 
6. Tovush bosimi nima? 
a)
atmosfera bosimiga tovush tomonidan hosil qilingan qo‟shimcha bosim; 
b)
yuza birligiga ta‟sir qiluvchi kuch; 
c)
atmosfera bosimi; 
d)
havosiz joydagi yuzaga ta‟sir etuvchi bosim. 
7. Quyidagi ta‟riflardan qaysi biri Veber-Fexnerning psixofizik qonunini 
ifodalaydi? 
a)
eshitish organining sezgisi ta‟sir etayotgan tovush to‟lqinlari 
intensivliklari nisbatiga proporsionaldir; 
b)
eshitish 
organining 
sezgisi 
tovush 
intensivligini 
kvadratiga 
proporsionaldir; 
c)
eshitish organining sezgisi ta‟sir etayotgan tovush to‟lqinlari 
intensivliklari nisbatining logarifmiga to‟g‟ri proporsional; 
d)
tovush intensivligi eshitish organining sezgisiga proporsionaldir. 
8. Odam va hayvon ichki organlarining tovushini kuchaytirib beruvchi 
asbob nima? 
a)
tanometr;
b)
termometr;
c)
barometr; 

---

81 
d)
fonendoskop.
9. Ichki organlar kasalligini aniqlashda keng qo‟llaniladigan klassik 
usullar? 
a)
eshitish;
b)
urish;
c)
auskultasiya va perkussiya;
d)
eshitish va o‟lchash. 
10. Ul`tratovush deb nimaga aytiladi? 
a)
odam qulog‟i eshitadigan elektromagnit to‟lqinlar; 
b)
chastotasi 20 kGs dan katta elastik to‟lqinlar;. 
c)
chastotasi 20 kGs dan katta elektromagnit to‟lqinlar;. 
d)
chastotasi 20 kGs dan kichik bo‟lgan elastik to‟lqinlar. 
11. Ultratovushning veterinariyada asosiy qo‟llanilish sohalari? 
a)
ichki va tashqi organlar kasalliklarini davolash; 
b)
ichki kasalliklarni kuzatish, davolash, xirurgik ishlar, suyaklarni 
payvandlash; 
c)
ichki kasalliklarni davolash; 
d)
teri orqali organizmga dori moddalar kiritish. 
12. Shovqin organizmga qanday ta‟sir qiladi? 
a)
ijobiy;
b)
salbiy;
c)
ta‟sir qilmaydi; 
d)
foydali.
13. Tovush qattiqligi o‟lchov birligi nima? 
a)
lyuks;
b)
veber;
c)
tesla;
d)
desibell;
14. Infratovush nima? 
a)
chastotasi 20 Gs dan yuqori elastik to‟lqinlar; 

---

82 
b)
chastotasi 20 Gs dan past elastik to‟lqinlar; 
c)
chastotasi 20 Gs dan yuqori elektromagnit to‟lqinlar; 
d)
chastotasi 20 Gs. dan past elektromagnit to‟lqinlar; 
15. Quloq pardasida nechta tola bor? 
a)
100 ta;
b)
1000 ta; 
c)
2000 ta; 
d)
20000 ta. 
16. Tovush spektri nima? 
a)
tovushda ishtirok qiluvchi chastotalar to‟plami; 
b)
toshvuning intensivligining o‟zgarishi; 
c)
tovush bosimining qiymati; 
d)
tovush yuksakligi. 
17. Ul`tratovush yordamida bir soatda qancha qo‟yning homiladorligini 
aniqlash mumkin? 
a)
10 ta; 
b)
20 ta; 
c)
100 ta; 
d)
200 ta.