Э. Бе гм а то в, А. М а м а т о в адабий норма назарияси (А дабий н орм анинг типлари) II қисм

32
тарнхий даврларда эҳтиёжга яраша фойдалаиганлиги натижасидир. Шу 
туфайли ҳам ўзбек адабий тилининг турли тарихий боеқичлардаги 
амалда қўллангаи иорматив воситалари ўзаро маълум фарқларга
'л адир.
Демак, тил нормаси тил тизнмидаи коллектив фойдаланиш 
маҳсулидир. Буни белгилаш учун ўзбек тилинипг бутун тарихнн 
босқичлари ёппасига олиб қаралмайди, балки бу тил ривожишшг 
муайяи 
босқнчвдаш 
қўллапншлар, 
яъин 
тнддан 
фойдаланнш 
ҳолигларп олииади. Тилдан фойдалаиувчи жамоа маиа шу муайяи 
даврда ўзбек тилндагн маълум воситалар тизимшш тўғрн ва намунавий 
деб ҳисоблайди ва ундан фойдаланади. Мана шу тил воситалари ўша 
давр ўзбас 
тнЛИниш' 
умумнормасини белгилайдп. Масалан, эски ўзбек 
тилида, мумтоз ўзбек йдабиётд тилида тўсри, намуиали, маьқул деб 
ҳисоблакган ва қўллашан кўпгина сўзлар (айниқса шеърий нутқ 
лексикаси), 
баъзя 
сўз 
ясовчи 
қўшимчалар, 
уларнннг 
турли 
вариаитлари, сўз бирнкмалари, сўзяарнинг ўзига хос талаффуз ва 
ёзилнш шакллари ҳознрп! ўзбек адабий тили ва бадиий адабиёти тнли 
учун характерли эмас. Демак, ўрта аср эски ўзбек тили учун иорма 
бўлган, аммо ҳозпрги тил учук нормаэмас.
Тил иормаешп. кепг ва тор маънодд тушуниш мумкин, Тор 
маъиодаги тгш гшрмаси тнлпннг у ёки бу соҳасн хчук белгиланган, 
ўшанда қўлланувчи гил воснталари гизимидир (масалан, ўзбек адафш
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

33
тилн доирасидаги норма). Кеиг маъиода иорма бу ўзбек тилида 
гаплашувчи бутун жамоа нутқидага мавжуд воситалар (ҳодисалар)